Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi – czyli jak chronić swoje prawa?

Omówienie działania organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi pod kątem, w jaki sposób chronią one artystów.

Czym są organizacje zbiorowego zarządzania?

Zgodnie z ustawą z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, ilekroć mowa o ,,zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi – należy przez to rozumieć działalność polegającą na wykonywaniu praw autorskich lub praw pokrewnych dla zbiorowej korzyści uprawnionych przez dokonywanie takich czynności, jak zawieranie umów o korzystanie z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych lub pobór wynagrodzenia za takie korzystanie, pobór, podział i wypłata przychodów z praw, czy monitorowanie korzystania z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych przez użytkowników’’.

Brzmi skomplikowanie? Spróbujmy to uprościć. Wyobraźmy sobie Kamila, który napisał świetną piosenkę, a teraz chciałby zadbać o to, aby nikt nie korzystał z niej za darmo – w radiu, w klubach, na koncertach. Właśnie w tym pomagają takie organizacje. Działają one jak „strażnicy” praw twórców. W omawianym przykładzie zajmowałaby się pilnowaniem, żeby wszyscy, którzy korzystają z muzyki Kamili, zapłacili za to odpowiednie opłaty, które później trafią do niego jako autora. Dzięki temu Kamil nie będzie musiał samodzielnie śledzić, gdzie i jak jego utwory byłyby wykorzystywane – organizację zrobią to za niego.

W Polsce działa obecnie 10 organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, z których każda zajmuje się ochroną praw twórców i artystów w różnych dziedzinach. Organizacje te pilnują, aby ich członkowie – niezależnie od tego, czy są autorami książek, dziennikarzami, twórcami audiowizualnymi, czy muzykami – otrzymywali należne wynagrodzenie za wykorzystywanie ich dzieł. Choć każda z nich pełni ważną rolę, dziś skupimy się na tych, które funkcjonują w branży muzycznej.

ZAiKS – Stowarzyszenie Autorów – Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych

ZAiKS, czyli Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, to najstarsza i największa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w Polsce, założona w 1918 roku. Jej głównym zadaniem jest ochrona majątkowych praw autorskich twórców, czyli dbanie o to, aby autorzy – kompozytorzy, pisarze, tekściarze, tłumacze – otrzymywali wynagrodzenie za wykorzystanie ich utworów.

Jak to działa?

ZAiKS reprezentuje twórców w sytuacjach, gdy ich utwory są wykorzystywane w różnych mediach – w radiu, telewizji, na koncertach, w restauracjach czy nawet w Internecie. Organizacja zawiera umowy licencyjne z firmami i instytucjami, które korzystają z utworów chronionych prawem autorskim. Dzięki temu użytkownicy legalnie korzystają z utworów, a autorzy otrzymują wynagrodzenie w postaci tantiem.

Co chroni ZAiKS?

ZAiKS zajmuje się ochroną autorskich praw majątkowych, co oznacza, że zbiera opłaty za wykorzystanie utworów i rozdziela je pomiędzy twórców. Organizacja chroni zarówno muzykę, teksty piosenek, utwory literackie, jak i dramatyczne, tłumaczenia, libretta operowe, a nawet choreografie. Chroni także utwory związane z teatrem, filmem, a także muzyką elektroniczną, która jest coraz bardziej popularna.

Co daje członkostwo w ZAiKS?

Członkostwo w ZAiKS to korzyść dla każdego twórcy, który chce mieć pewność, że jego prawa są właściwie chronione. Po pierwsze, ZAiKS zbiera opłaty za korzystanie z utworów w imieniu twórcy – nie tylko w Polsce, ale także za granicą dzięki współpracy z międzynarodowymi organizacjami. Po drugie, ZAiKS zapewnia wsparcie prawne, pomagając w ochronie praw twórcy w przypadku naruszeń. Wreszcie, ZAiKS wypłaca tantiemy, czyli wynagrodzenie za każde wykorzystanie utworu w licencjonowanych mediach.

Przykład działania ZAiKS-u

Jeśli twój utwór muzyczny jest grany w radiu lub wykorzystywany na imprezie publicznej, ZAiKS zbiera opłatę od organizatorów wydarzenia czy nadawcy radiowego. Następnie, po zebraniu tych opłat, organizacja rozdziela je pomiędzy twórców zgodnie z dokładnie określonymi zasadami. Każdy członek ZAiKS-u otrzymuje swoją część tantiem w zależności od częstotliwości i rodzaju wykorzystywania jego utworu.
Dzięki ZAiKS, twórcy mogą skupić się na tworzeniu, mając pewność, że ich prawa są skutecznie chronione, a wynagrodzenie za ich pracę trafia do nich bez konieczności osobistego monitorowania każdego użycia ich dzieł.

SAWP i STOART – Stowarzyszenia Artystów Wykonawców

SAWP (Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Muzyczno-słownych) i STOART (Związek Artystów Wykonawców) to dwie organizacje zbiorowego zarządzania prawami artystów wykonawców w Polsce. Skupiają się na ochronie praw tych, którzy wykonują utwory muzyczne – wokalistów, muzyków czy aktorów, którzy występują na scenie czy przed kamerą.

Jak to działa?

SAWP i STOART chronią prawa artystów wykonawców, dbając o to, aby otrzymywali wynagrodzenie za każde publiczne odtworzenie ich wykonania. Niezależnie od tego, czy muzyka jest grana w radiu, telewizji, czy na żywo podczas koncertu, organizacje te gromadzą tantiemy i wypłacają je artystom. Dzięki temu twórcy mogą być pewni, że ich praca jest odpowiednio wynagradzana.

Co chronią SAWP i STOART?

Obie organizacje dbają o prawa wykonawców, a nie autorów utworów. Chronią interesy tych, którzy wykonują muzykę lub utwory słowno-muzyczne – niekoniecznie tych, którzy je napisali. SAWP i STOART pobierają opłaty za każde publiczne odtworzenie nagrań wykonanych przez artystów i rozdzielają te opłaty między wykonawców. Chronią także prawa do wynagrodzeń za odtwarzanie nagrań w mediach, miejscach publicznych i podczas transmisji.

Co daje członkostwo w tych organizacjach?

Bycie członkiem SAWP lub STOART oznacza, że nie musisz samodzielnie śledzić, kiedy i gdzie twoje wykonania są odtwarzane. Organizacje te zbierają tantiemy i dbają o to, abyś otrzymał należne wynagrodzenie za każde wykorzystanie twojego wykonania w mediach lub na wydarzeniach publicznych.

Przykład działania SAWP i STOART

Jeśli twoje wykonanie utworu zostanie odtworzone w telewizji, na koncercie czy w restauracji, SAWP lub STOART pobierają opłatę od nadawcy lub organizatora wydarzenia. Następnie tantiemy te są dzielone między artystów. Dzięki temu muzycy i wokaliści, których wykonania są publicznie odtwarzane, otrzymują regularne wynagrodzenie, bez konieczności indywidualnych negocjacji z każdą stacją radiową czy telewizyjną.

To sprawia, że organizacje takie jak SAWP i STOART pełnią kluczową rolę w ochronie praw wykonawców, zapewniając im stałe wsparcie finansowe za wykonaną pracę.

 

ZPAV – Związek Producentów Audio-Video

ZPAV to organizacja zbiorowego zarządzania prawami, która chroni interesy producentów fonogramów i wideogramów. Działa głównie na rzecz tych, którzy finansują i nadzorują proces produkcji nagrań audio i wideo, czyli m.in. wytwórni muzycznych oraz producentów.

Jak to działa?

ZPAV reprezentuje producentów muzycznych i filmowych, dbając o to, by otrzymywali wynagrodzenie za odtwarzanie ich nagrań w różnych mediach, takich jak radio, telewizja, kluby muzyczne czy platformy streamingowe. Organizacja zawiera umowy z użytkownikami tych nagrań, dzięki czemu producenci są wynagradzani za wykorzystanie ich pracy, nawet po wydaniu utworu na rynek.

Co chroni ZPAV?

ZPAV zajmuje się ochroną praw producentów fonogramów (czyli nagrań dźwiękowych) oraz wideogramów (czyli nagrań wideo). Oznacza to, że kiedy utwory muzyczne lub teledyski są publicznie odtwarzane, ZPAV pobiera opłaty licencyjne i rozdziela je między producentów, którzy zainwestowali w produkcję tych dzieł. ZPAV chroni także prawa związane z kopiowaniem i dystrybucją tych materiałów w różnych formatach, takich jak płyty CD, DVD czy pliki cyfrowe.

Co daje członkostwo w ZPAV?

Członkostwo w ZPAV przynosi szereg korzyści. Producent nie musi samodzielnie monitorować wykorzystania swoich nagrań w różnych mediach – ZPAV zajmuje się zbieraniem opłat licencyjnych za publiczne odtwarzanie fonogramów i wideogramów. Organizacja zapewnia również ochronę prawną, monitorując rynki pod kątem nielegalnej dystrybucji i piractwa, co chroni interesy producentów.

Przykład działania ZPAV

Załóżmy, że twoje nagranie muzyczne jest emitowane w radiu, grane w klubach lub odtwarzane na platformach streamingowych. ZPAV zbiera opłaty od użytkowników – stacji radiowych, właścicieli klubów czy serwisów streamingowych – a następnie przekazuje część tych środków tobie, jako producentowi. W ten sposób, mimo że nagranie zostało wydane, producent nadal otrzymuje wynagrodzenie za jego wykorzystanie w przestrzeni publicznej.

ZPAV to kluczowa organizacja dla tych, którzy inwestują czas, środki i zasoby w produkcję muzyki i filmów, zapewniając im stałe źródło dochodu za wykorzystanie ich dzieł w różnych mediach i na różnych platformach.

Jak się zarejestrować w powyższych organizacjach?

Rejestracja w organizacjach zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi jest kluczowym krokiem dla twórców, artystów wykonawców oraz producentów, którzy pragną skorzystać z ochrony swoich praw. Każda z wymienionych organizacji – ZAiKS, SAWP, STOART i ZPAV – ma swoje specyficzne wymagania, ale proces rejestracji zwykle obejmuje kilka wspólnych kroków.

1. Złożenie wniosku: twórca, artysta lub producent musi wypełnić odpowiednie formularze rejestracyjne dostępne na stronach internetowych danej organizacji. W przypadku ZAiKS-u należy dostarczyć przykłady utworów, podczas gdy w ZPAV wymagane są dowody na produkcję fonogramów lub wideogramów.
2. Weryfikacja: po złożeniu wniosku, organizacja dokonuje oceny przedstawionych materiałów. W ZAiKS-ie ocenia je specjalny komitet, a w ZPAVie zespół odpowiedzialny za weryfikację, który sprawdza, czy producent spełnia kryteria dołączenia do organizacji.
3. Podpisanie umowy: po pozytywnej weryfikacji, twórca lub producent podpisuje umowę, która upoważnia organizację do zarządzania jego prawami autorskimi lub pokrewnymi. Umowa określa zasady współpracy, w tym sposób zbierania tantiem i wypłaty wynagrodzeń.
   Dzięki tym krokom, członkowie organizacji mogą skupić się na swojej twórczości, mając pewność, że ich prawa są chronione, a wynagrodzenie za wykorzystywanie ich dzieł trafia do nich w sposób zorganizowany i efektywny.

Czy rejestracja praw autorskich jest konieczna?

W Polsce nie ma obowiązku formalnej rejestracji praw autorskich – prawa te przysługują twórcy od momentu stworzenia utworu. Jednak rejestracja w organizacjach zbiorowego zarządzania, takich jak ZAiKS czy STOART, daje pewność, że twoje prawa będą egzekwowane, a ty otrzymasz wynagrodzenie za korzystanie z utworów. Dla porównania, w Stanach Zjednoczonych formalna rejestracja praw autorskich w amerykańskim Urzędzie Praw Autorskich daje większą ochronę w przypadku sporów sądowych, ale nawet tam nie jest to wymóg do samego nabycia praw.

W Polsce wiele osób zadaje sobie pytanie: „Czy warto rejestrować utwory?” Odpowiedź brzmi: tak, ale trzeba wiedzieć, co to daje. Przykładowo, jeśli twoja piosenka zostanie użyta w filmie, organizacja taka jak ZAiKS zapewni, że otrzymasz należne wynagrodzenie. Warto dodać, że rejestracja utworu w OZZ jest przydatna, gdy dochodzi do naruszeń. Wyobraź sobie, że ktoś bez zgody wykorzysta twoją muzykę w reklamie. Organizacje takie jak ZAiKS pomagają egzekwować prawa i dochodzić odszkodowań.

Podsumowując, rejestracja w takich organizacjach jak ZAiKS, SAWP, STOART czy ZPAV to sposób na skuteczne zarządzanie swoimi prawami, monitorowanie wykorzystania utworów oraz otrzymywanie wynagrodzenia za ich publiczne odtwarzanie.