Udział AI w produkcji muzycznej – jaka jest granica?

Na przestrzeni ostatnich lat rozwój sztucznej inteligencji (AI) wywołał rewolucję nie tylko w technologii, ale również w dziedzinie sztuki i kultury. Generowanie utworów muzycznych, tekstowych, czy wizualnych przy użyciu tego narzędzia staje się coraz bardziej popularne i powszechne. Jednak wraz z tym postępem pojawiają się także nowe wyzwania etyczne i prawne, dotyczące praw autorskich i etyki w twórczości generowanej przez sztuczną inteligencję.

W obliczu dynamicznego rozwoju technologii sztucznej inteligencji urzędy zajmujące się prawami autorskimi na całym świecie, w tym Urząd ds. Praw Autorskich USA (U.S. Copyright Office) oraz organizacje, takie jak ZAiKS w Polsce, wydają wytyczne dotyczące zgłaszania utworów, które zostały stworzone przy udziale AI. Celem tych wytycznych jest jasne określenie, jakie elementy mogą być chronione prawem autorskim oraz jakie informacje muszą być dostarczone podczas rejestracji takich utworów.

Wytyczne Urzędu ds. Praw Autorskich USA z 2023 roku

W marcu 2023 roku Urząd ds. Praw Autorskich USA wydał wytyczne dotyczące rejestracji utworów zawierających treści wygenerowane przez AI. Wytyczne te zawierają trzy podstawowe wymogi:

1.  Wymóg autorskości ludzkiej, zakłada, że, aby utwór mógł być chroniony prawem autorskim, musi być rezultatem działalności twórczej człowieka. Oznacza to, że utwory generowane całkowicie przez AI, bez znaczącego udziału człowieka, nie kwalifikują się do ochrony prawami autorskimi. 
2. Wymóg udokumentowania wkładu ludzkiego, zakłada, że, aby utwór mógł być chroniony prawem autorskim, musi być wykazany istotny wkład ludzki w proces twórczy. Jeśli AI jest narzędziem wspomagającym twórcę, a końcowy produkt jest wynikiem jego kreatywnego wkładu, taki utwór może być chroniony prawem autorskim. Oznacza to, że twórcy muszą być w stanie przedstawić konkretne dowody na to, że ich rola w procesie twórczym była istotna i że AI było jedynie narzędziem wspomagającym, a finalny utwór jest efektem ich kreatywnego wkładu. Dowody te mogą obejmować szczegółowe opisy, szkice, notatki, oświadczenia oraz techniczne specyfikacje, które łącznie mają na celu wykazanie ludzkiego wkładu w powstanie utworu.
3. Wymóg ujawniania użycia AI, zakłada, że podczas rejestracji utworu w Urzędzie ds. Praw Autorskich USA, twórcy muszą jasno określić, w jakim stopniu i w jakim celu AI zostało użyte w procesie twórczym. Jeśli twórca używa AI jako narzędzia do tworzenia muzyki, prawa autorskie do powstałego utworu będą należeć do niego. Ważne jest, aby jasno określić, w jakim zakresie sztuczna inteligencja uczestniczyła w procesie twórczym oraz jakie konkretne zadania były realizowane przy jej pomocy.

 

Generative AI Copyright Disclosure Act of 2024

W kwietniu 2024 roku w USA wprowadzono ustawę „Generative AI Copyright Disclosure Act” (H.R. 7913), która nakłada dodatkowe obowiązki na twórców systemów generatywnych AI.

Obowiązek zgłaszania dzieł użytych w treningu AI. Polega to na tym, że twórcy systemów AI muszą zgłaszać wszystkie chronione prawem autorskim dzieła użyte w zestawach danych treningowych do Urzędu ds. Praw Autorskich na 30 dni przed wprowadzeniem systemu na rynek. Ustawa ma na celu zwiększenie przejrzystości i informowanie posiadaczy praw autorskich o wykorzystaniu ich dzieł w szkoleniu modeli AI.

System rejestracji utworów

Rejestracja utworu w Urzędzie ds. Praw Autorskich USA nie jest konieczna do ochrony prawnej, ale niesie za sobą istotne korzyści, zwłaszcza w kontekście dochodzenia odszkodowań za naruszenie praw autorskich. Istotnym benefitem jest odszkodowanie statutowe (Statutory Damages), przysługujące tylko właścicielom praw autorskich, których utwory zostały zarejestrowane przed naruszeniem lub w ciągu trzech miesięcy od pierwszej publikacji utworu. Aby utwór mógł być zarejestrowany, musi spełniać kryteria oryginalności i być rezultatem autorstwa człowieka. Twórcy muszą złożyć oświadczenie dotyczące treści wygenerowanych przez AI i określić, które części utworu zostały stworzone przez człowieka. W przypadku rejestracji utworów z udziałem AI, twórca powinien dokładnie opisać proces twórczy, wskazując, które elementy zostały stworzone przez AI, a które przez człowieka. To może pomóc w określeniu zakresu ochrony praw autorskich.

Wytwórnie muzyczne przeciwko sztucznej inteligencji

Sony Music, Universal Music Group (UMG), Warner Music, najbardziej wpływowe wytwórnie muzyczne złożyły pozew przeciwko Suno i Udio, firmom technologicznym rozwijającym generatywne AI, zarzucając im naruszenie praw autorskich. Kluczowe zarzuty obejmują wykorzystywanie utworów chronionych prawem autorskim do trenowania swoich modeli AI bez odpowiednich licencji i zgody od właścicieli praw autorskich oraz generowanie muzyki, która imituje styl, głos i twórczość artystów związanych z wytwórniami muzycznymi, co może wprowadzać w błąd konsumentów i deprecjonować wartość oryginalnych utworów. Recording Industry Association of America (RIAA), grupa zrzeszająca wytwórnie płytowe, domaga się odszkodowania w wysokości nawet 150 000 dolarów „za każdy naruszony utwór”. Pozew ten ma duże znaczenie dla przyszłości zarówno przemysłu muzycznego, jak i rozwoju sztucznej inteligencji. Wyrok w tej sprawie może mieć daleko idące konsekwencje dla sposobu, w jaki technologie AI są rozwijane i wykorzystywane w różnych branżach kreatywnych.

Wkład człowieka i granice twórczości

Granica między twórczością artysty z pomocą sztucznej inteligencji, a twórczością wykreowaną kompletnie przez AI jest zdefiniowana przez poziom kontroli i twórczego wkładu ludzkiego. Jeśli człowiek jedynie zainicjował proces, a AI wykonało całą późniejszą pracę, taki utwór nie będzie chroniony prawami autorskimi.

Przykłady utworów tworzonych przy udziale sztucznej inteligencji:

• „Not Easy” – Alex Da Kid, X Ambassadors, Elle King, Wiz Khalifa – Alex Da Kid użył technologii IBM Watson do analizy emocji i tekstów z milionów piosenek, artykułów i recenzji muzycznych. Po otrzymaniu wyników analizy z Watsona, Alex Da Kid wykorzystał te informacje do stworzenia podstawowej koncepcji piosenki, która zawierała melodię, harmonię i strukturę utworu. X Ambassadors, Elle King, Wiz Khalifa współtworzyli tekst i dostarczyli swoje wokale. Po zebraniu wkładów od wszystkich artystów, Alex Da Kid zajął się ostatecznym miksowaniem i produkcją utworu. Mimo że, AI była używana jako narzędzie wspierające, kluczowe decyzje i wkład artystyczny były w rękach ludzi.

• „Daddy’s Car” – The Beatles Style – utwór został stworzony przy użyciu AI o nazwie Flow Machines, opracowanej przez Sony CSL Research Laboratory. Wkład AI polegał na analizie stylu muzycznego The Beatles i generowaniu melodyjnych motywów oraz harmonii w tym charakterze. Po wygenerowaniu kompozycji przez oprogramowanie Flow Machines, utwór został zaaranżowany i wyprodukowany przez francuskiego kompozytora Benoît Carré, który również jest autorem tekstu.

• „Break Free” – Taryn Southern – utwór, stworzony przez artystkę Taryn Southern, wykorzystuje Amper Music, narzędzie AI do komponowania muzyki. Taryn Southern napisała tekst i wykonała wokal, podczas gdy Amper Music wygenerował tło muzyczne.

Stanowisko ZAiKS

11 czerwca 2024 roku Miłosz Bembinow opublikował Stanowiska ZAiKS-u (Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych) w kwestii sztucznej inteligencji, w którym stanowczo dano znać, że wytworom generowanym przez AI nie będzie przyznawana ochrona prawna, a co za tym idzie nie będą one podlegać również licencjonowaniu na zasadach przewidzianych przez prawo autorskie. ,,Rejestracji podlega wyłącznie utwór stworzony przez człowieka, stanowiący wyraz jego wysiłku intelektualnego i kreatywnego oraz będący wynikiem jego twórczych wyborów. Jeśli twórca korzystał z funkcjonalności AI jako narzędzia wspierającego proces twórczy, które pozostawia swobodę wyborów i możliwość decydowania o ostatecznym kształcie utworu (AI-assisted works), taki utwór nadal podlegać może rejestracji na dotychczasowych zasadach. Ale jeśli np. tekst piosenki został w całości wytworzony przez narzędzie generatywnej AI, takiej jak Chat GPT, to wytwór ten nie będzie chroniony przez ZAiKS.’’ Całe stanowisko ZAiKS możesz znaleźć tutaj.

Nowe przepisy i wytyczne mają na celu dostosowanie prawa autorskiego do szybko rozwijającej się technologii AI. Działania te mają na celu ochronę praw twórców oraz promowanie innowacyjności i twórczości w erze cyfrowej. Przyszłość praw autorskich w kontekście sztucznej inteligencji będzie wymagała dalszych dostosowań i monitorowania, aby zapewnić, że prawa twórców są odpowiednio chronione, a jednocześnie umożliwiają swobodny rozwój technologii AI.

Anna Chojnowska