Koncerty online – jakie formalności i opłaty?

W związku ze zgłaszanymi nam wątpliwościami dotyczącymi prawnych aspektów transmitowania koncertów w internecie, udzielamy odpowiedzi na kilka z najczęściej pojawiających się pytań.

1. Czy transmitując koncert trzeba jako „nadawca” uiścić opłaty za muzykę?

Transmisji koncertu nie da się zakwalifikować jako przypadku dozwolonego użytku. Musi ona więc następować na podstawie licencji, a na rzecz autorów powinny zostać pobrane wynagrodzenia. Udostępnianie utworów w internecie mieści się w zakresie zbiorowego zarządzania sprawowanego przez ZAiKS. W przypadku większości popularnego repertuaru jest możliwe uzyskanie licencji za pośrednictwem tej organizacji. Warto jednak wiedzieć, że często to nie organizator musi odprowadzać opłaty na rzecz ZAiKS. Może być tak, że w danym przypadku działa licencja uzyskana przez właściciela serwisu internetowego, w którym prowadzona jest transmisja.

Organizator koncertu powinien skontaktować się z ZAiKS-em (z Dyrekcją Okręgową właściwą dla siedziby organizatora) i podać dane dotyczące koncertu, w tym kanały (tj. konkretne serwisy internetowe), którymi będzie on transmitowany (jeśli transmisja następuje równocześnie w kilku serwisach, koniecznie należy wymienić wszystkie). W przypadku najpopularniejszych serwisów internetowych (w szczególności YouTube) może okazać się, że z uwagi na umowy zawarte między ZAiKS-em a właścicielem danego serwisu organizator nie będzie musiał sam załatwiać żadnych formalności w ZAiKS, w tym odprowadzać opłat. Polecamy jednak indywidualne wyjaśnienie każdego takiego przypadku.

Jeżeli transmisja prowadzona jest na stronie internetowej organizatora (i to nie na zasadzie linkowania np. do YouTube), to organizator musi sam uzyskać licencję i odprowadzić opłaty.

Organizatorzy koncertów pytają też nieraz, czy możliwe jest uzyskanie od autorów nieodpłatnych zgód na wykonywanie piosenek. W zdecydowanej większości przypadków jest to niemożliwe. Jeżeli autor powierza swoje utwory ZAiKS-owi (co wśród twórców muzyki jest regułą), możliwość samodzielnego udzielania licencji przez twórcę jest mocno ograniczona. Powierzenie praw ZAiKS-owi następuje na zasadzie wyłączności, co oznacza, że autor nie może sam udzielać licencji, musi się to odbywać za pośrednictwem ZAiKS-u. Wyjątki dotyczą przedsięwzięć niekomercyjnych, jednak kryteria uznania danego przedsięwzięcia za niekomercyjne są bardzo rygorystyczne. Jeżeli organizatorowi zależy na takiej ścieżce działania, zdecydowanie polecamy konsultację ze specjalistą.

2. Czy trzeba zawierać umowy z wszystkimi wykonawcami?

Tak jak w przypadku tradycyjnych koncertów – rzadko zdarza się, żeby organizator koncertu podpisywał osobną umowę z każdym wykonawcą. Najczęściej organizator zawiera umowy z menedżerem lub liderem zespołu i to jedna z tych osób reprezentuje pozostałe. Z prawnego punktu widzenia każdy z artystów występuje na podstawie umowy, co jednak w praktyce nie oznacza tworzenia tylu odrębnych dokumentów, ilu jest członków zespołu. Organizator powinien jednak zadbać o „szczelność” umów zawieranych z liderami czy menedżerami – te osoby powinny stać się gwarantami uregulowania sytuacji (w tym ewentualnego rozliczenia) z pozostałymi wykonawcami. Trzeba zadbać o to, by umowa obejmowała wszystkich wykonawców, a jeśli jest zawierana na podstawie pełnomocnictw – należy poprosić o dostarczenie ich kopii.W przypadku zaniedbań nie można wykluczyć występowania przez niektórych wykonawców z roszczeniami wobec organizatora.

3. Czy internetowa transmisja koncertu wymaga uzyskania zgód od autorów piosenek?

Sytuacja ta nie odbiega za bardzo od normalnego koncertu. Licencje na korzystanie z piosenek uzyskuje się z reguły za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania (ZAiKS). Nie musimy więc kontaktować się bezpośrednio z wszystkimi autorami piosenek i podpisywać z nimi umów. Nie zmienia to oczywiście warunku, że transmisja musi się odbywać na podstawie licencji – zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w punkcie 1.

Inaczej będzie, jeśli piosenka jest wykonywana w sposób na tyle zmieniony w porównaniu do oryginału, że powstaje opracowanie w rozumieniu prawa autorskiego. ZAiKS nie ma prawa do zezwalania na korzystanie z opracowań – to prawo jest pozostawiane samym autorom. W przypadku utworów współautorskich konieczne jest uzyskanie zezwolenia wszystkich współautorów (lub ich przedstawiciela – np. tzw. „publishera”). Na potrzeby koncertu nie jest wymagane zezwolenie na piśmie (może ono zostać udzielone np. w e-mailu). Brak uzyskania takiego zezwolenia będzie równoznaczny z naruszeniem praw autorskich, co może wiązać się m. in. z obowiązkiem zapłaty odszkodowania.

4. Czy stream live koncertu jest traktowany jako opracowanie utworu?

Rejestracja audio-wideo koncertu czy jego transmisja nie oznacza automatycznie powstania opracowania. Może tak się stać w specyficznych sytuacjach. Jeżeli oryginalne piosenki są wykonywane w nowych, mocno zmienionych wersjach lub jeśli piosenki stają się częścią jakiegoś spektaklu (i to nie na zasadzie wykonania tylko w charakterze przerywnika między innymi treściami), może dojść do powstania opracowania w rozumieniu prawa autorskiego.

Nie przesadzajmy jednak i nie traktujmy każdego odstępstwa od oryginału jako opracowania. Pewien zakres swobody interpretacyjnej jest w muzyce sprawą naturalną. Pamiętajmy, że opracowanie to nowy utwór, który funkcjonuje później jako coś odrębnego od oryginału. Żeby powstało opracowanie, trzeba wnieść coś własnego, twórczego do kompozycji lub tekstu.

Rejestracja audio-wideo powoduje powstanie praw pokrewnych – praw do wideogramu. Nie wpływa to jednak na status wykonanych na koncercie utworów. Organizator koncertu online ma wówczas prawa do wideogramu, na którym zarejestrowane są utwory, do których prawa ma ktoś inny.

Klasycznym przykładem powstania opracowania jest przetłumaczenie tekstu piosenki na inny język – odstępstwa od oryginału są wówczas oczywiste, a w przypadku kolejnych wykonań łatwo stwierdzić, czy wykonywana jest w danym przypadku wersja oryginalna czy przetłumaczona. Wykonanie wersji przetłumaczonej musi następować po uzyskaniu zezwolenia od autora oryginału. Wersja przetłumaczona może zostać zarejestrowana w ZAiKS jako nowy utwór i wtedy dalsze wykonania koncertowe będą już odbywać się na normalnych zasadach, czyli na podstawie licencji uzyskanej za pośrednictwem ZAiKS-u.

W praktyce najlepiej przyjąć zasadę, że rejestracja i transmisja koncertu nie powodują powstania opracowania. Jedynie w szczególnych sytuacjach może być inaczej. Jeżeli taka szczególna sytuacja ma miejsce, warto skonsultować temat ze specjalistą. Często duże znaczenie mają niuanse, więc samodzielna ocena może być zwodnicza.

Pamiętajmy też, że jeśli stwierdzimy, iż doszło do powstania opracowania, konieczne staje się uzyskanie zezwolenia bezpośrednio od autorów (patrz wyjaśnienia w poprzednim punkcie).

5. Czy organizator koncertu online ma prawa do zarejestrowanego materiału?

Organizator koncertu online staje się podmiotem praw pokrewnych – praw do wideogramu. Są to tzw. prawa producenckie, przysługujące temu, kto zainwestował w powstanie nagrania wideo i zorganizował to nagranie. W standardowej sytuacji organizatora koncertu online należy uznać za producenta (o ile nie jest tak, że doszło do specyficznego podziału zadań i produkcję nagrania bierze na siebie w całości inny podmiot). Prawa do wideogramu przysługują producentowi bez konieczności dopełniania jakichkolwiek formalności.

Nie oznacza to jednak, że organizator koncertu może w dowolny sposób korzystać z nagrania koncertu. Taki wideogram zawiera także utwory i artystyczne wykonania, do których prawa mogą przysługiwać (i najczęściej przysługują) innym osobom. Może to brzmieć skomplikowanie, ale jest to w świecie muzyki sytuacja standardowa. Tak samo nagranie audio (master) może zawierać treści, do których prawa przysługują innym osobom (przede wszystkim autorom piosenek). Korzystanie z takiego materiału wymaga licencji na wszystkie utwory i przedmioty praw pokrewnych (m. in. artystyczne wykonania), które są w nim zawarte. W razie wątpliwości do statusu praw do nagrania warto wyjaśnić tę kwestię ze specjalistą. Błędy w identyfikacji chronionych treści (które przekładają się później na brak właściwych umów) zdarzają się nawet w przypadku znanych nagrań. Więcej o strukturze praw do nagrań możesz przeczytać w artykule: Prawa autorskie do nagrania – komu przysługują? Czym są prawa autorskie, prawa wykonawcze i prawa producenta fonogramu? 

Prawa do wideogramu sprawiają, że bez zgody organizatora nikt inny nie będzie mógł korzystać z nagrania koncertu. Z uwagi na prawa autorskie i prawa wykonawcze przysługujące innym osobom, organizator nie może jednak sam korzystać w pełni swobodnie z tego nagrania. Przykładowo – wydanie nagrania koncertu na płytach DVD będzie wiązało się z koniecznością uzyskania kolejnych licencji. Jeśli przewidujemy tego typu działania, warto zadbać od razu o zawarcie odpowiednich umów z wykonawcami, inaczej tego typu plany mogą okazać się niemożliwe do zrealizowania.

Podsumowując, organizator koncertu online powinien:

1. Skontaktować się z ZAiKS w celu ustalenia, czy w danym przypadku organizator będzie musiał samodzielnie załatwiać formalności i uiszczać opłaty na rzecz autorów utworów.
2. Ustalić, czy w przypadku danego koncertu nie dochodzi do powstania opracowań utworów. Jeśli tak – należy uzyskać zgody bezpośrednio od autorów lub ich przedstawicieli.
3. Zawrzeć odpowiednie umowy z wszystkimi wykonawcami. Może to być jeden dokument, podpisany przez menedżera lub lidera zespołu jako osoby reprezentującej cały zespół.
4. Zadbać o uzyskanie dodatkowych licencji, jeżeli zamierza wykorzystywać nagrany materiał także w inny sposób, np. wydać go na płytach DVD.

W razie potrzeby konsultacji zapraszamy do kontaktu pod adresem: kontakt@musicodex.pl. Wkrótce opublikujemy także specjalny poradnik dla muzyków na czasy koronawirusa oraz przeprowadzimy webinar, w ramach którego będziemy odpowiadać na najczęściej pojawiające się obecnie pytania.