Prawa autorskie do nagrania – komu przysługują? Czym są prawa autorskie, prawa wykonawcze i prawa producenta fonogramu?

Nagrywam ze swoim zespołem piosenkę w studiu. Czy będziemy mieli prawa autorskie do nagrania? Czy musimy zawrzeć umowę z właścicielem studia, żeby wykupić mastera?

Na prawa do nagrania muzycznego składają się 3 warstwy: autorska, wykonawcza i producencka. Błędem jest ograniczanie się do myślenia tylko o prawach autorskich do nagrania. Jest ono chronione równolegle: 1) prawami autorskimi, 2) prawami do artystycznych wykonań (prawami wykonawczymi) i 3) prawami do fonogramu (prawami producenckimi). Te dwie ostatnie grupy praw to tzw. prawa pokrewne. Na prawa pokrewne często nie zwraca się większej uwagi, tymczasem w świecie muzyki są one nie mniej ważne niż prawa autorskie.

Prawa autorskie chronią utwory – kompozycję i tekst piosenki. Przysługują one tym osobom, które faktycznie stworzyły muzykę i tekst. Można przenieść majątkowe prawa autorskie, ale musi to nastąpić na podstawie pisemnej umowy zawierającej wyraźne postanowienie o przeniesieniu praw. Samo to, że nagrywamy piosenkę w czyimś studiu, nie powoduje przeniesienia praw. Odpowiedź na pytanie, komu przysługują prawa autorskie, jest więc z reguły prosta – autorowi tekstu i autorowi muzyki.

Prawa do artystycznych wykonań chronią wszystkie wykonania wokalne i instrumentalne, które zostały zarejestrowane na nagraniu. Przysługują one poszczególnym wykonawcom – wokaliście, gitarzyście, basiście, perkusiście itd. Tak samo jak w przypadku praw autorskich, majątkowe prawa do artystycznych wykonań mogą zostać przeniesione, ale musi to nastąpić na podstawie pisemnej umowy zawierającej wyraźne postanowienie o przeniesieniu praw. O ile więc nie została zawarta taka umowa, prawa do artystycznych wykonań będą przysługiwać każdemu z członków zespołu.

Prawa do fonogramu to tzw. prawa producenckie, które przysługują producentowi nagrania. Ta nazwa może być myląca, ponieważ w świecie muzyki słowo „producent” ma wiele znaczeń. W prawie autorskim to ta osoba, która finansuje i organizuje nagranie. Jeżeli nagranie powstaje z inicjatywy zespołu, który sam płaci za studio, to prawa do fonogramu będą przysługiwały zespołowi. Właściciel studia świadczy jedynie usługi na rzecz zespołu, nie ma więc potrzeby kupowania od niego praw do nagrania. Zdecydowanie jednak polecamy wyjaśnienie tego w umowie z właścicielem studia, ponieważ w razie braku jasnych dokumentów, w tym dokumentów potwierdzających uregulowanie wynagrodzenia za korzystanie ze studia, mogą powstać wątpliwości.

Jak widać – nie ma prostej odpowiedzi na pytanie – komu przysługują prawa do nagrania. Często jest tak, że różne grupy praw (autorskie, wykonawcze i producenckie) przysługują różnym osobom. Każde wykorzystanie nagrania, np. jego publiczne odtworzenie czy udostępnienie w internecie, wiąże się ze skorzystaniem zarówno z utworów, jak i z artystycznych wykonań oraz fonogramu. Nie można korzystać z nagrania, jeżeli nie dysponuje się całością praw (autorskich, wykonawczych i producenckich) lub nie uzyskało się licencji od właścicieli wszystkich tych praw.

Przykładowo – jeśli Wasz zespół nagra cudzą piosenkę, to autor tej piosenki nie może wykorzystywać nagrania bez zgody Waszego zespołu, mimo że ma prawa autorskie. Wydanie przez Wasz zespół płyty z nagraniem tej piosenki nie będzie jednak możliwe bez zgody autora (w praktyce załatwianej najczęściej za pośrednictwem ZAiKS-u).

Podział na poszczególne grupy praw do nagrań muzycznych znajduje odzwierciedlenie w funkcjonowaniu różnych organizacji zbiorowego zarządzania:

• ZAiKS zajmuje się prawami autorskimi,
• STOART i SAWP zajmują się prawami do artystycznych wykonań,
• ZPAV zajmuje się prawami do fonogramów.

I tak na przykład – za odtworzenie piosenki w radiu wypłacane są tantiemy zarówno na rzecz autorów jak i na rzecz artystów wykonawców oraz producenta nagrania.