Utwór wspólny i umowa współautorska – co powinieneś wiedzieć?

Komponujesz utwór muzyczny wspólnie z inną osobą? Przystępujesz do umowy współautorskiej i nie wiesz do końca, o co w niej chodzi? Ta garść informacji na pewno Ci się przyda – dowiedz się czym jest utwór wspólny!

Z tego artykułu dowiesz się m.in.:

• czym jest utwór wspólny?

• jakie są najważniejsze postanowienia umowy współautorskiej i najgorsze błędy, jakie można w niej popełnić?

• co zawrzeć w umowie współautorskiej?

Czym jest utwór wspólny?

O utworze wspólnym (a właściwie współautorskim) mówimy, gdy dwie lub więcej osób tworzy wspólnie jedno dzieło i robi to w porozumieniu. Przykładem może być piosenka, do której tekst tworzy pewien pisarz, a muzykę pewien kompozytor i robią to w porozumieniu. Poeta i muzyk są wtedy współtwórcami (lub współautorami).

Utwory wspólne dzielimy na rozłączne i nierozłączne, w zależności od tego, czy do się wyodrębnić artystyczne wkłady poszczególnych twórców. Innymi słowy, czy da się powiedzieć kto jest w głównej mierze autorem określonych elementów utworu. Na przykładzie piosenki – wkładami artystycznymi są wkład kompozytora w formie muzyki oraz wkład pisarza w formie tekstu. W przypadku utworu wspólnego rozłącznego twórcy poszczególnych wkładów mogą nimi swobodnie rozporządzać. Nasz pisarz może samodzielnie opublikować tekst piosenki np. zamieszczając go w swoim zbiorze wierszy, zaś kompozytor może samodzielnie opublikować muzykę. W przypadku utworu wspólnego nierozłącznego wyodrębnienie artystycznych wkładów jest niemożliwe. Będzie tak np. wówczas, gdy nad harmonią i melodią pracowało wspólnie dwóch muzyków, a tak powstałego dzieła nie da się podzielić na dwie odrębne kompozycje. Takim utworem wspólnym nierozłącznym współtwórcy muszą rozporządzać wspólnie lub w określony w umowie sposób. 

Co zawrzeć w umowie współautorskiej?

Umowa współautorska pozwala na uniknięcie wątpliwości i konfliktów między współautorami. Najważniejsze postanowienia, które trzeba zawrzeć w umowie współautorskiej, to:

• określenie współautorów – umowa współautorska wprost określa kto należy do grona współtwórców dzieła. Stanowi dowód współautorstwa określonych osób oraz wskazuje, do kogo należy udać się po zgody dotyczące wykorzystania utworu. 
• określenie sposobu oznaczania autorstwa – w umowie współautorskiej zastrzega się zazwyczaj sposób oznaczania autorstwa utworu, tzn. sposób pisania kto jest autorem całego utworu, jak i poszczególnych wkładów twórczych, jeśli da się je wyodrębnić. W odniesieniu do naszej piosenki może to wyglądać tak: “słowa – pisarz, muzyka – kompozytor”. W umowie współtwórcy mogą zastrzec, że będą respektować przyjęty sposób oznaczania autorstwa i w ten sposób zabezpieczą się przed możliwością pominięcia któregoś ze współautorów.
• określenie wkładów – zgodnie z przepisami prawa wkład poszczególnych współautorów w tworzenie utworu określa udziały współtwórców w autorskich prawach majątkowych. Jeżeli mamy dwóch współtwórców i każdy z nich przyczynił się do powstania połowy utworu wspólnego, to każdy z nich otrzyma  połowę dochodów przynoszonych przez ten utwór, gdy ich wkłady zostaną określone na 50% w umowie współautorskiej. Obiektywne oszacowanie wkładów jest bardzo trudne, a jeśli nie zostaną określone w umowie współautorskiej może powstać rozbieżność między współautorami, która uniemożliwi m. in. zgłoszenie piosenki do ZAiKS.
• sposób zarządu utworem – czyli określenie kto wydaje na co zgodę. W przypadkach, gdy wkład jednego ze współtwórców jest dominujący, może być on zainteresowany uzyskaniem prawa do samodzielnego podejmowania decyzji o określonych sposobach wykorzystania utworu. Dotyczy to m.in. zgody na wykorzystanie  piosenki w reklamie czy udzielania zgody na jego opracowanie (tłumaczenie, aranżację, przeróbkę i inne formy). Bez takiej umowy autor mający nawet 99% wkładu w powstanie utworu nie będzie miał prawa do samodzielnego podejmowania decyzji. 

Najpoważniejsze błędy w umowie współautorskiej

Pominięcie którejkolwiek z kwestii zaznaczonych w poprzedniej części tego artykułu może mieć fatalne skutki. Jednym z najpoważniejszych błędów jest nieokreślenie twórczych wkładów w dzieło wspólne. Brak takiego postanowienia skutkuje domniemaniem, że wkłady współautorów są równe. Jeżeli piosenka składałaby się z 10 słów i 5 minut muzyki, to kompozytor będzie żądał wyższego udziału w dochodach niż poeta. Mogliby ustalić np., że wkłady wynoszą 90% dla muzyka i 10% dla pisarza.  Bez wyraźnego określenia tego w umowie zadziała domniemanie równości udziałów, czyli każdy otrzymałby po połowie. Kompozytor musiałby albo przystąpić do renegocjacji umowy z pisarzem, albo udowadniać swoje racje w skomplikowanym procesie. 

Błędem mogącym mieć również poważne konsekwencje, jest brak porozumienia co do oznaczania autorstwa utworu wspólnego. Zdarzają się czasem konflikt dotyczące choćby kolejności wymieniania współautorów. W niektórych sytuacjach jednemu ze współautorów może z kolei zależeć, by jego udział w stworzeniu piosenki nie był w ogóle ujawniany (np. gdy z uwagi na styl piosenki wolałby nie być z nią kojarzony). Prawidłowo skonstruowane postanowienia umowy współautorskiej pozwalają na zapewnienie respektowania takich ustaleń. 

Jakie inne przydatne postanowienia zawrzeć w umowie współautorskiej

Poza omówionymi wcześniej kluczowymi postanowieniami, istnieje wiele dodatkowych kwestii, które warto zawrzeć w umowie współautorskiej. Będą to np.:

1. postanowienie o powierzeniu zarządzania utworem organizacji zbiorowego zarządzania – większość artystów nie zarządza samodzielnie wszystkimi prawami do utworu, lecz oddaje ten zarząd profesjonalnym organizacjom. Te z kolei udzielają podmiotom zainteresowanym wykorzystaniem utworu odpowiednich licencji, za które odbierają odpowiednie wynagrodzenie, przekazywane dalej twórcy czy współtwórcom. Organizacje te mają również za zadanie chronić dzieło przed nielegalnym wykorzystaniem, co oszczędzi mu mnóstwa pracy. Powierzenie zarządu organizacji pozwoli współautorom na (kolokwialnie mówiąc) odcinanie kuponów i da jakąś gwarancję ochrony interesów. Aby to zrobić, wymagana jest zgoda wszystkich współtwórców, dlatego warto zamieścić odpowiednie postanowienie w umowie.
2. postanowienie zobowiązujące współtwórców do informowania się o istotnych sprawach związanych z utworem wspólnym – przede wszystkim dotyczy to informowania się o propozycjach zawarcia umowy z innymi podmiotami oraz informowania o możliwości zgłoszenia roszczeń w przypadku naruszenia praw autorskich. Jest to bardzo przydatne postanowienie, gdyż podejmowanie umowy czy dochodzenie roszczeń wymaga współdziałania wszystkich współtwórców.

Teraz wiesz już czym jest umowa współautorska i utwór wspólny, jakie są konieczne i przydatne postanowienia oraz jakich błędów unikać. Trzeba jednak mieć na uwadze, że ta wiedza nie zawsze wystarczy i niekiedy lepiej udać się do profesjonalisty, który sporządzi fachową umowę. Szczególnie należy wystrzegać się samodzielnego pisania umowy na podstawie wzorów z internetu. A jak wygląda kwestia zarządzania utworem wspólnym po śmierci współtwórcy? Co mogą zrobić spadkobiercy utworu wspólnego? Przeczytaj artykuł Dziedziczenie praw po współtwórcy i zarząd nad utworem wspólnym.

 

Jerzy Lisiak