Prawa spadkobiercy po śmierci twórcy

Co dzieje się z dorobkiem twórcy po jego śmierci? To pytanie zadać może sobie zarówno sam twórca, jak i jego spadkobierca. Warto wiedzieć jakie prawa autorskie i w jaki sposób są dziedziczone oraz jakie są prawa spadkobiercy.

Z tego artykułu dowiedz się:

• Czy prawa autorskie podlegają dziedziczeniu?
• Jakie prawa po twórcy można odziedziczyć?
• W czyje ręce trafi spadek po twórcy?

Czy prawa po twórcy podlegają dziedziczeniu?

Oczywiście, prawa autorskie podlegają dziedziczeniu. Ze względu na istnienie dwóch rodzajów praw autorskich dziedziczenie praw do twórczości nie jest tak oczywiste jak w przypadku dziedziczenia na przykład domu czy samochodu.

Warto podkreślić, że dziedziczenie praw autorskich po twórcy bardzo często wiąże się z dużym zarobkiem dla spadkobiercy, chociażby z tytułu wypłacanych tantiem. Jak podawały media, rodzina niedawno zmarłego Zbigniewa Wodeckiego może liczyć z tytułu wypłaty tantiem nawet na 200 tysięcy złotych rocznie! Niestety, wartość spadku często wiąże się z powstaniem sporu między członkami rodziny, czy innymi osobami, które uważają się za uprawnione do niego.

Odpowiedź na postawione powyżej pytanie jest prosta, choć nie każdemu znana – gdyby przecież prawo było dla każdego jasne i zrozumiałe, to jaki sens miałoby istnienie zawodów prawniczych? Nie trzymając jednak dłużej w niepewności, odpowiadamy – tak, prawa autorskie podlegają dziedziczeniu. Taka odpowiedź jest konsekwencją przepisów Kodeksu Cywilnego, a dokładniej mówiąc jego Księgi Czwartej, w której to już pierwszy przepis mówi nam o tym, że prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób (…). 

Dziedziczenie praw autorskich majątkowych (dlaczego akurat majątkowych? O tym w dalszej części) wynika również z ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne. Dowiadujemy się z niej, że autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy.

Dziedziczenie praw autorskich – jakie prawa autorskie podlegają dziedziczeniu?

Jak już w poprzednim akapicie zostało zaznaczone – dziedziczenie praw autorskich nie jest sprawą tak oczywistą, jak mogłoby się wydawać. Uściślenia wymaga odpowiedź na pytanie postawione już na początku. Tak, prawa autorskie podlegają dziedziczeniu, ale… no właśnie, jak zawsze jest jakieś „ale”.

Prawa autorskie dzielimy na autorskie prawa majątkowe oraz autorskie prawa osobiste. Dziedziczeniu podlegają tylko te pierwsze – prawa majątkowe. Co to oznacza? Odpowiedź wydaje się być prosta. Jak sama nazwa wskazuje, prawa osobiste to te prawa, które przysługują tylko i wyłącznie twórcy, a wynikają z jego więzi z utworem – jeśli więc twórca umiera – prawa te przestają w pewnym sensie istnieć. Prawa majątkowe natomiast to te prawa, które związane są z wynagrodzeniem twórcy oraz rozporządzaniem utworem. Po śmierci autora utwory nadal są odtwarzane, wykonywane, wykorzystywane w telewizji czy reklamach. Krótko mówiąc – generują pieniądze. Zgodnie z prawem autorskim prawo do osiąganych w ten sposób korzyści przejmują po śmierci twórcy jego spadkobiercy. Autorskie prawa majątkowe wygasają dopiero po 70 latach od śmierci twórcy. Przez ten czas spadkobiercy twórcy mogą czerpać korzyści finansowe. Czas ten może zostać wydłużony w sytuacji, w której zmarły był współtwórcą utworu – o tym w dalszej części niniejszego artykułu.

Choć autorskie prawa osobiste nie podlegają dziedziczeniu, to jednak będą po śmierci twórcy podlegały ochronie, a czas ich trwania jest nieograniczony. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o ochronie praw osobistych po śmierci twórcy, sprawdź nasz artykuł Zarząd prawami po śmierci twórcy.

Spróbujmy to zobrazować: spadkobierca praw pozmarłym kilka lat temu Wojciechu Młynarskim będzie mógł czerpać dochody z korzystania z jego twórczości. Innymi słowy – jeśli tekst zmarłego Wojciecha Młynarskiego zostanie użyty w programie telewizyjnym lub wykonany podczas koncertu – wygeneruje to dla jego spadkobiercy wynagrodzenie (mocno upraszczając). Spadkobierca nie będzie mógł natomiast podpisać się jako autor tekstu do hitu „Jesteśmy na wczasach” – autorem tego tekstu na zawsze pozostanie Wojciech Młynarski, a to dlatego, że prawo do oznaczenia utworu nazwiskiem lub pseudonimem jest właśnie prawem osobistym.

W czyje ręce trafi spadek po twórcy?

Wiemy już, że autorskie prawa majątkowe podlegają dziedziczeniu. Warto jednak wiedzieć w czyje ręce prawa te trafią. Najważniejsze w tej kwestii będzie to, czy artysta pozostawił po sobie testament, czy nie.

Jeśli artysta nie pozostawił po sobie testamentu, spadek podzielony zostanie według zasad wynikających z prawa, co nazywa się profesjonalnie dziedziczeniem ustawowym.

Dziedziczenie ustawowe zależne jest od struktury rodziny zmarłego. Chodzi tu o to, czy zmarły był w związku małżeńskim, czy posiadał dzieci itd. Trudno byłoby opisać w jakkolwiek syntetycznej formie wszystkie możliwe konfiguracje dziedziczenia ustawowego, więc by zobrazować jego sens – skupmy się na tych najczęściej spotykanych.

W pierwszej kolejności prawa po twórcy dziedziczą dzieci oraz małżonek. W takim przypadku każdemu przypadają równe części majątku – z zastrzeżeniem, że małżonkowi przypada minimum ¼ spadku. Jeśli więc zmarł mężczyzna – mąż oraz ojciec czwórki dzieci, który nie pozostawił testamentu, jego żona otrzyma 1/4 spadku, a każde z dzieci po 3/16 spadku.  Dziedziczenie przez dzieci oraz małżonka jest najczęściej spotykaną sytuacją, dlatego warto podać jeszcze jeden przykład: umiera kobieta – żona oraz matka jednego dziecka – w tej sytuacji każdy ze spadkobierców – mąż i dziecko – otrzyma po 1/2 spadku.

Równie często zdarza się, że spadkodawca nie posiadał dzieci. W takiej sytuacji do spadku po twórcy powoływany jest w pierwszej kolejności małżonek oraz rodzice zmarłego. W takiej sytuacji małżonek zawsze otrzymuje minimum 1/2 spadku. Każdemu z rodziców przysługuje natomiast 1/4 spadku.

Jeśli natomiast zmarły artysta pozostawił po sobie testament to w pierwszej kolejności spadek po twórcy zostanie podzielony właśnie według woli w nim wyrażonej. W testamencie może znaleźć się wiele różnych postanowień, na przykład:

• komu z rodziny przysługuje jaka część spadku,
• czy spadek ma otrzymać ktoś, kto do rodziny zmarłego nie należał,
• przeznaczenie spadku na rzecz fundacji lub organizacji.

Dla przykładu: George Michael w swoim testamencie zapisał część majątku między innymi na rzecz Funduszu Terence’a Higginsa – organizacji wspierającej chorych na HIV oraz organizacji Childline, udzielającej wsparcia młodym osobom z Wielkiej Brytanii. Taką możliwość dał mu właśnie testament. Gdyby go nie spisał – majątek trafiłby tylko do spadkobierców, których wskazuje prawo. Więcej o sprawie Georga Michaela przeczytasz w artykule https://www.eska.pl/hotplota/news/george-michael-spadek-zostawil-swoim-dzieciom-chrzestnym-to-one-otrzymaja-fortune-gwiazdy-aa-1fNf-bvpy-ihzX.html .

 

Bartłomiej Skrzypiński