Sampling po śmierci twórcy – czy to legalne?

Sampling to popularna szczególnie w muzyce hip-hopowej praktyka wykorzystywania rozpoznawalnych fragmentów lub motywów z utworu innego twórcy, do których dokłada się swój beat i pozostałe elementy utworu. Technika ta nie omija dzieł zmarłych autorów. Jakie problemy może rodzić sampling po śmierci twórcy?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czy można samplować po śmierci twórcy?
• Czy potrzebna jest zgoda na samplowanie utworu zmarłego twórcy?
• Jakie są prawa spadkobierców samplowanego utworu i co mogą zrobić w przypadku naruszeń?
• Jak działa prawo cytatu w przypadku samplingu?

Sampling wiąże się z wykorzystaniem fragmentu ścieżki dźwiękowej, która jest przedmiotem ochrony praw autorskich, praw do artystycznych wykonań i praw do fonogramów. Prawa te podlegają daleko idącej ochronie, co często wyklucza możliwość samplowania bez uzyskania odpowiednich zgód od podmiotów tych praw, czyli odpowiednio twórców, wykonawców i producentów. W artykule Czy samplowanie jest legalne i jak legalnie samplować? dowiesz się więcej na temat:

• czym jest sampling i czy jest legalny?
• czy sampel jest objęty prawami autorskimi?
• jak się ma sampling do prawa cytatu?

Sampling po śmierci twórcy – czy coś się zmienia?

Czy można samplować po śmierci twórcy? Sampling po śmierci twórcy funkcjonuje na podobnych zasadach, co za jego życia. Prawa do nagrań nie wygasają na skutek śmierci. Dopiero upływ 70 lat od śmierci twórcy powoduje wygaśnięcie jego praw autorskich majątkowych i wtedy wykonawcy samplingu mogą swobodnie korzystać z utworu. Do tego czasu prawa, które przysługiwałyby zmarłemu twórcy stają się prawami jego spadkobierców. W takiej sytuacji, aby sampling był legalny, potrzebna jest zgoda na samplowanie utworu zmarłego twórcy, udzielona przez jego spadkobierców. Samplowanie bez tej zgody będzie oznaczało naruszenie praw spadkobierców.

W artykule Prawa autorskie po śmierci autora przeczytasz więcej na temat:

• czasu trwania praw majątkowych do utworu
• zgody na wykorzystywanie utworów po śmierci autora

Czas trwania praw pokrewnych, czyli praw do wykonań i fonogramu (tzw. mastera) nie jest natomiast związany z czasem życia twórcy. Po śmierci twórcy jego spadkobiercy, a także inni właściciele praw do nagrań (np. wytwórnia muzyczna), będą mogli wykonywać prawa tak samo, jak gdyby twórca nadal żył. Zatem czy można samplować po śmierci twórcy? Tak, ale żeby móc legalnie samplować, w znacznej większości przypadków potrzebna będzie odpowiednia zgoda. Zgoda na samplowanie utworu zmarłego twórcy musi być uzyskana nie tylko od spadkobiercy  ale też od podmiotu praw do autorskich wykonań i praw producenckich.

Należy też pamiętać o prawach osobistych, które nie wygasają nigdy. Jest to istotne, gdyż sampling może nieraz być uznawany za ingerencję w prawa osobiste, a reagowanie na takie naruszenie jest elementem prawa spadkobierców samplowanego utworu.

Więcej o autorskich prawach osobistych i majątkowych w odniesieniu do spadkobiercy twórcy przeczytasz w artykule Prawa spadkobiercy po śmierci twórcy

Prawo cytatu – czy można się powoływać przy samplingu?

Zwolennicy samplingu próbują nierzadko powoływać się na prawo cytatu, który w polskim prawie stanowi jeden z przypadków tzw. dozwolonego użytku. Dozwolony użytek oznacza możliwość nieodpłatnego korzystania z utworu w zakresie własnego użytku osobistego, bez obowiązku uzyskania wpierw odpowiednich zgód. Najczęściej można spodziewać się takiej właśnie linii obrony przed zarzutem naruszenia praw autorskich, zwłaszcza że opisy nagrań w serwisie YouTube często zawierają informację, że „w utworze wykorzystano cytat muzyczny z utworu pt…….. zespołu ……….”. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych określa w jakich celach może zostać użyty cytat. Szczegółowo piszemy na ten temat w kontekście samplingu w naszym artykule Czy samplowanie jest legalne i jak legalnie samplować?  Powołujący się na prawo cytatu artyści rzadko kiedy stosują się do wymogów, które trzeba spełnić, aby wykorzystanie utworu w ramach prawa cytatu było w pełni legalne. W wielu przypadkach będziemy mieli do czynienia z naruszeniem prawa, na które spadkobiercy autora utworu samplowanego mogą zareagować odpowiednimi roszczeniami. 

Korzystanie z prawa cytatu nie może też naruszać praw osobistych twórcy. Jak wskazano wyżej – prawa te nie wygasają nigdy. Także wiele lat po śmierci twórcy jego rodzina będzie mogła więc sprzeciwiać się np. takiemu samplingowi, który wypaczałby sens oryginalnego utworu lub mógłby naruszać reputację zmarłego twórcy. Szczególnie ostrożnym trzeba być przede wszystkim wtedy, gdy sampling wiąże się z włączeniem wcześniejszego nagrania do utworu zawierającego kontrowersyjne treści, wulgaryzmy itp.

Co może zrobić spadkobierca w przypadku samplingu?

Roszczenia z tytułu naruszenia praw autorskich stanowią element praw spadkobierców samplowanego utworu. Ujmując to skrótowo, spadkobiercy mogą domagać się zaprzestania działań doprowadzających do naruszeń (dystrybucji i sprzedaży utworu zawierającego sampel), publikacji przeprosin (jeśli naruszone zostały prawa osobiste) bądź innego oświadczenia, a także odpowiedniego odszkodowania. Podobnie, jeśli sampling powoduje naruszenie praw osobistych, także po śmierci twórcy możliwe jest występowanie z roszczeniami z tego tytułu. 

Bardziej szczegółowo o roszczeniach w prawie autorskim pisaliśmy w artykule Naruszenie praw autorskich po śmierci autora – czego mogą domagać się spadkobiercy.

Jerzy Lisiak