Krzysztof Krawczyk pomija syna w testamencie

Wiadomość o śmierci Krzysztofa Krawczyka w kwietniu tego roku wstrząsnęła całą Polską, wyznaczając koniec pewnej ery naszej rodzimej muzyki popularnej. Oprócz nostalgicznych audycji radiowych i telewizyjnych, wspomnień przyjaciół i rodziny, czy upamiętniających artystę koncertów, w mediach pojawiły się niestety kontrowersje związane ze sprawami spadkowymi gwiazdora. Czy Krzysztof Krawczyk Junior może liczyć na spadek po ojcu?

Z informacji przekazanych przez żonę Krzysztofa Krawczyka wiadomo, że artysta pozostawił po sobie testament, w którym pomija swojego syna – Krzysztofa Krawczyka Juniora. Jeśli zaś spadkodawca, czyli zmarły, sporządzi za życia ważny dokument tego typu, to właśnie on staje się podstawą do dziedziczenia.

O dziedziczeniu ustawowym pisaliśmy w artykule: Spadek po artyście – co z domem Ewy Dymarczyk i Pawła Rynkiewicza po odejściu wokalistki?

Dziedziczenie testamentowe

W testamencie jako spadkobiercę (osobę, która będzie dziedziczyć) można wskazać dowolną osobę, także taką spoza rodziny spadkodawcy (mogą to być również spółki, organizacje kościelne, instytucje kultury itd.). Spadkobierca może być jeden, ale może być ich także kilkoro. Nie ma także znaczenia wiek powoływanej osoby – majątek można zapisywać osobom niepełnoletnim.

W jaki sposób można przekazać majątek w testamencie?

Testator (autor testamentu) może, ale nie musi rozporządzać w testamencie całym swoim majątkiem. Możliwych jest kilka sytuacji:

1. Spadkodawca może powołać kilka osób do dziedziczenia całości spadku, określając przypadające tym osobom udziały.

• Przykład 1

Spadkodawca w testamencie powołuje do dziedziczenia swojego syna (przyznając mu

1/2 całości spadku) oraz trójkę najlepszych przyjaciół z czasów studiów (w tym

najlepszej przyjaciółce, Ali, zapisując 1/4 spadku, a pozostałej dwójce zapisując po 1/8 majątku).

Może też wyszczególnić, komu przepisuje konkretne składniki majątku (np. konkretne przedmioty). Dokonuje się tego w formie zapisów zwykłych lub zapisów windykacyjnych.

2. Jeśli do dziedziczenia całości spadku powołanych zostanie kilka osób, ale testator nie określi przysługujących im wielkości udziałów, uznaje się, że dziedziczą oni w częściach równych.

• Przykład 2

W testamencie wymienionych jest pięcioro kuzynów zmarłego. Dziedziczą oni wtedy w częściach wynoszących 1/5 spadku.

3. Do całości spadku może także zostać powołana tylko jedna osoba. W tym wypadku najlepszym przykładem będzie zaś sytuacja Krzysztofa Krawczyka.

Według informacji przekazanych przez żonę zmarłego artysty, na mocy testamentu notarialnego to ona staje się jedyną spadkobierczynią, uzyskując prawo do majątku męża oraz praw autorskich do jego twórczości. Tym samym syn piosenkarza, Krzysztof Krawczyk Junior wydaje się tracić wszelkie możliwości uzyskania spadku po ojcu.

Nic bardziej mylnego.

Zachowek

Prawo polskie zabezpiecza interesy rodziny osoby zmarłej, wprowadzając instytucję zachowku. Zachowek uprawnia krewnych pominiętych w testamencie do żądania zapłaty określonej kwoty od osób, które nabyły prawa do spadku ich kosztem.

Syn Krzysztofa Krawczyka zdecydował się skorzystać z roszczenia o zachowek, wbrew stanowczym protestom Ewy Krawczyk, zapewniającej, iż w sposób ugodowy zamierzała wspierać finansowo syna zmarłego małżonka, regularnie wypłacając mu kwoty potrzebne na opłacenie wynajętego mieszkania.

Wielkość zachowku

Pojawia się jednak pytanie o wielkość zachowku, jaka może przysługiwać osobie pominiętej w testamencie. Będzie to mniejszy ułamek całości spadku niż ten który przysługiwałby takiej osobie, gdyby dziedziczyła na podstawie ustawy.

W przypadku syna Krzysztofa Krawczyka, jako że pozostaje on osobą niezdolną do pracy z powodu niepełnosprawności (na skutek wypadku samochodowego spowodowanego przez ojca), wysokość przysługującego mu zachowku będzie wynosiła 2/3 z połowy spadku (przypadającej mu z ustawy), co oznacza jedną trzecią całego spadku.

Istnieje jednak możliwość, że synowi artysty nie przysługuje wyżej wspomniany zachowek. Zgodnie z art. 991 § 2 KC, roszczenie o zachowek może zostać zaspokojone albo poprzez darowiznę uczynioną uprawnionemu przez spadkodawcę jeszcze za jego życia, albo przez powołanie do spadku, albo w drodze zapisu.

Zasadą jest, że przy ustalaniu prawa do zachowku dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę (chyba że były to darowizny drobne lub jeśli osoba obdarowana nie miała prawa do zachowku – darowizny uczynione przed więcej niż 10 laty). Oznacza to, że jeśli hipotetycznie, Krzysztof Krawczyk przed śmiercią przekazałby synowi darowiznę, wartość przysługującego mu zachowku, byłaby pomniejszona o wysokość tej darowizny.

Dziedziczenie praw autorskich

Jak zarysowuje się zaś kwestia dziedziczenia praw autorskich? Czy podlegają takim samym zasadom dziedziczenia jak inne składniki majątku? I wreszcie – czy Krzysztof Krawczyk Junior może domagać się uzyskania praw autorskich do utworów ojca?

Prawa autorskie także podlegają dziedziczeniu. Z uwagi jednak na to, że prawa autorskie dzielą się na prawa autorskie majątkowe i osobiste, dziedziczenie ich wygląda nieco inaczej, niż gdyby chodziło o przedmioty lub nieruchomości.

Autorskie prawa osobiste

Autorskie prawa osobiste są nierozłącznie związane z twórcą. Nie mogą być zatem zbywane (np. w drodze sprzedaży) ani dziedziczone. Do tego rodzaju praw należą między innymi uprawnienia do autorstwa utworu, oznaczania go swoim nazwiskiem, nienaruszalności treści i formy utworu lub decydowania o jego pierwszej publikacji. (Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje jedynie możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych. Jeśli spadkodawca nie postanowił inaczej, z roszczeniem może wystąpić małżonek lub małżonka, a w dalszej kolejności inni krewni).

Więcej możesz przeczytać w artykule Naruszenie praw autorskich po śmierci autora – czego mogą domagać się spadkobiercy? 

Prawa autorskie majątkowe

Inaczej wygląda dziedziczenie praw autorskich majątkowych. Zgodnie z polską regulacją, dziedziczenie praw autorskich majątkowych odbywa się praktycznie na tych samych zasadach, co innych tytułów, np. prawa własności do mieszkania. Mogą być zatem dziedziczone ustawowo, albo na podstawie testamentu.

Więcej o prawach autorskich osobistych i majątkowych w artykule Prawa autorskie do nagrania – komu przysługują? Czym są prawa autorskie, prawa wykonawcze i prawa producenta fonogramu? 

Możliwym rozwiązaniem jest ustanowienie zapisów. Zapis musi dotyczyć konkretnego składnika majątku (np. rzeczy, nieruchomości, konkretnej kwoty pieniężnej lub praw autorskich majątkowych). Do jego atutów należy fakt, że zapisobiorca nie będzie ponosił odpowiedzialności za ewentualne długi spadkowe. W przypadku zapisu zwykłego, spadkodawca zobowiązany jest do przeniesienia na zapisobiorcę własności lub praw będących przedmiotem zapisu.

Przykład

Zmarły reżyser sporządził za życia testament, a do spadku w częściach równych powołał swoje dwie córki. Jednocześnie ustanowił zapis zwykły, zgodnie z którym wszystkie prawa majątkowe do jego twórczości filmowej przysługują jego wieloletniemu przyjacielowi. Zapis zwykły będzie mógł zostać zrealizowany dopiero wtedy, gdy spadek przejdzie do rąk spadkobierców. Jeśli chociaż jedna z córek przyjmie testament – przyjaciel artysty będzie mógł domagać się od niej przeniesienia na niego praw majątkowych zmarłego.

Zapis windykacyjny jest za to instrumentem, który pozwala na przeniesienie na zapisobiorcę konkretnych składników majątku już w momencie otwarcia spadku. Zapisobiorca nie będzie zmuszony dochodzić własności lub przysługujących mu praw od spadkobierców. Zapis windykacyjny będzie skuteczny, jeśli ustanowiony zostanie w testamencie sporządzonym przez notariusza.

Skoro prawa autorskie mogą być przedmiotem dziedziczenia i nie wygasają razem ze śmiercią twórcy, podlegają one takiej samej ochronie, jaka przysługiwała im za życia artysty. Spadkobiercom przysługują zatem prawa do rozporządzania utworem (na przykład w drodze udzielania licencji) i do ochrony własnych interesów, w przypadku naruszenia tych praw. Warto jednak pamiętać, że autorskie prawa majątkowe wygasają po upływie 70 lat od śmierci twórcy (lub od śmierci ostatniego żyjącego współtwórcy). Po upływie tego terminu, spadkobiercy nie przysługują już żadne roszczenia związane z tym utworem.

Więcej na ten temat możesz przeczytać w artykule Prawo autorskie po śmierci autora  oraz w artykule Zarząd prawami po śmierci twórcy

Ewa Krawczyk, jeśli przyjmie spadek, stanie się jedyną spadkobierczynią.  Przysługiwać będą jej zatem prawa majątkowe do twórczości zmarłego męża, niezależnie od tego czy w testamencie znajduje się odpowiedni zapis zwykły lub windykacyjny. Krzysztof Krawczyk Junior, ma co prawda prawo do zachowku . Nie może jednak starać się o udział w prawach autorskich majątkowych przyznanych małżonce artysty. Zachowek uprawnia jedynie do żądania zapłaty od spadkobierców, a nie przekazania konkretnych składników majątku. Syn Krzysztofa Krawczyka będzie mógł domagać się jedynie kwoty odpowiadającej wysokości przysługującego mu zachowku.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, zajrzyj do artykułu: Prawa spadkobiercy po śmierci twórcy.

Agnieszka Gębala