Prawa autorskie po śmierci autora

Prawa autorskie po śmierci autora jeszcze przez długi czas mogą przysługiwać różnym osobom. Aby móc legalnie wykorzystać utwór zmarłego autora, np. w reklamie, trzeba uzyskać odpowiednią zgodę. Do kogo należy się po tę zgodę udać i jak ją uzyskać? Z tego artykułu dowiesz się:

• Komu przysługują prawa autorskie po śmierci autora?
• Kiedy jest potrzebna zgoda na wykorzystanie utworu po śmierci autora?
• Jak uzyskać zgodę na wykorzystanie utworu po śmierci autora?

Komu przysługują prawa autorskie po śmierci autora i przez jak długi czas 

Śmierć autora utworu nie powoduje od razu wygaśnięcia praw do jego twórczości. Autorskie prawa majątkowe wygasają dopiero po 70 latach. Oznacza to, że jeszcze przez 70 lat po śmierci autora, uprawnione osoby posiadają prawo do dochodów, jakie przynosi utwór, a także do rozporządzania nim, w tym do wyrażania zgody na wykorzystanie utworu w konkretnym celu. Komu przysługują prawa autorskie po śmierci autora? Spadkobiercom – czyli osobom wskazanym w testamencie, bądź dziedziczącym z mocy prawa. Jeżeli zmarły autor nie przyznał praw do swojej twórczości konkretnym osobom, spadkobiercy odziedziczą je wspólnie, w wielkościach odpowiadających ich udziałom w spadku. Wspomniany 70-letni termin będzie inaczej liczony w przypadku utworu współautorskiego. Okres wygaśnięcia autorskich praw majątkowych wynosi 70 lat po śmierci ostatniego ze współtwórców, co może znacząco wydłużyć czas trwania tych praw. Tutaj prawa autorskie po śmierci autora przysługują nie tylko spadkobiercom, lecz także współtwórcy.

Jak wygląda kwestia dziedziczenia spadku po artyście? Jak można go otrzymać? Na te i inne pytania odpowiadamy w artykule Prawa spadkobiercy po śmierci twórcy.

Nie tylko osoby, którym przysługują prawa autorskie po śmierci autora, wyrażają zgodę na wykorzystanie utworu. Swoje prawa posiadają tu także wykonawcy i producenci. Czas trwania praw majątkowych w ich przypadku ustala się inaczej, niż w prawach autorskich. Prawa do artystycznych wykonań wygasają z upływem 50 lat od faktycznego wykonania, a jeśli wykonanie było utrwalone i publikowane lub publicznie odtworzone – z upływem 50 lat od tego wydarzenia. Prawa producenckie wygasają z upływem 50 lat następujących po roku, w którym fonogram lub wideogram został sporządzony. 

Chcesz dowiedzieć się od podstaw czym są i komu przysługują prawa autorskie, wykonawcze i producenckie? Przeczytaj artykuł Prawa autorskie do nagrania – komu przysługują? Czym są prawa autorskie, prawa wykonawcze i prawa producenta fonogramu?

Dopóki nie dojdzie do wygaśnięcia tych praw, zgodę na wykorzystanie utworów po śmierci autora trzeba uzyskiwać na takich samych zasadach, jak za życia twórcy. Jedyną różnicą będzie to, do kogo należy zwrócić się po tę zgodę. Jak uzyskać zgodę na wykorzystanie utworu po śmierci autora? Są dwa podstawowe sposoby – zgoda od ZAiKSu oraz zgoda od spadkobierców i innych osób posiadających prawa do utworu. 

Kiedy jest potrzebna zgoda na wykorzystanie utworu po śmierci autora i jak ją uzyskać

Właściwie każde wykorzystanie cudzej twórczości w celach zarobkowych, rozpowszechnianie jej, czy aranżowanie będzie wymagało zgody osoby uprawnionej z tytułu praw autorskich. 70-letni okres trwania autorskich praw majątkowych to czas, kiedy jest potrzebna zgoda na wykorzystanie utworu po śmierci autora. Po jego upływie, przy jednoczesnym spełnieniu wymagań wynikających z autorskich praw osobistych (np. prawidłowe oznaczenie autora) zgody tej nie trzeba uzyskiwać. Innym wyjątkiem od tej zasady jest korzystanie z utworów w ramach tzw. dozwolonego użytku (np. pożyczenie bliskiej osobie ulubionego albumu muzycznego). A jak uzyskać zgodę na wykorzystanie utworu po śmierci autora? Zazwyczaj wystarczy zgłosić się do odpowiedniej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, której zmarły powierzył swoje prawa. Przykładowo, jeśli prawa do utworu zostały powierzone ZAiKS–owi, wystarczy odszukać na stronie internetowej właściwą licencję i postępować według wskazówek. ZAiKS jednak nie może może udzielić zgody w przypadku:

• korzystania z opracowania, czyli twórczych przeróbek utworu (np. takiej przeróbki piosenki, która wiąże się z istotną zmianą melodii),
• włączenia utworu do filmu (np. wykorzystanie piosenki w soundtracku), 
• wykorzystania utworu w reklamie

W takich wypadkach trzeba zabiegać o zgodę  bezpośrednio u spadkobierców. Zgoda na wykorzystanie utworu po śmierci autora musi być udzielona przez wszystkich spadkobierców posiadających prawa do utworu. Nie jest wystarczające uzyskanie zgody większości. Nie rodzi to praktycznych komplikacji, jeśli wszystkich spadkobierców reprezentuje ZAiKS, który w danym przypadku jest uprawniony do udzielenia zgody. W innych sytuacjach oznacza to konieczność porozumiewania się ze spadkobiercami, czasem też z pozostałymi przy życiu współtwórcami. Jak więc uzyskać od nich zgodę na wykorzystanie utworu zmarłego autora? Warto  skontaktować się ze spadkobiercami oraz wybrać przedstawiciela, którym może być także osoba spoza kręgu spadkobierców – profesjonalista, który podejmie się właściwego zarządu prawami, w tym będzie reprezentował spadkobierców w ramach negocjacji. Jeśli to się nie uda, spadkobiercy, których udziały w wspólnym utworze wynoszą ponad połowę, mogą w oparciu o przepisy Kodeksu Cywilnego dotyczące współwłasności żądać rozstrzygnięcia sporu przez sąd. 

Czym jest sampling i czy można samplować utwory zmarłego twórcy? Czy potrzeba do tego zgody od spadkobierców? Odpowiadamy w artykule Sampling po śmierci twórcy – czy to legalne?

A w jaki sposób spadkobiercy zarządzają prawami do twórczości zmarłego autora? Jakie pierwsze kroki powinni podjąć po otrzymaniu spadku? Co mogą zrobić w razie naruszeń praw autorskich? Dowiesz się z artykułu Zarząd prawami po śmierci twórcy

Tak jak wspomnieliśmy, trzeba też pamiętać, że na prawa do nagrania muzycznego składają się nie tylko prawa autorskie, ale także prawa pokrewne m.in. prawa wykonawców. Często prawa pokrewne przysługują innym osobom niż prawa autorskie. W takich przypadkach niezależnie od uzyskania zgody spadkobierców autora konieczne jest też uzyskanie zgód od podmiotów praw pokrewnych (artystów wykonawców oraz producenta nagrania). 

Jerzy Lisiak