Zarząd prawami po śmierci twórcy.

Zarząd prawami autorskimi po śmierci twórcy nierzadko sprawia wiele trudności jego spadkobiercom. Do właściwego zarządzania spadkobierca potrzebuje wielu istotnych informacji oraz wiedzy jak te informacje pozyskać. Ważne jest również to, by wiedzieć co zrobić, gdy ma miejsce naruszenie prawa autorskiego lub naruszenie dóbr osobistych po śmierci twórcy. 

Z tego artykułu dowiesz się:

• Zarządzanie prawami autorskimi po śmierci twórcy – jak właściwie to robić?
• Skąd wiedzieć jakimi prawami zarządzać?
• Naruszenia praw autorskiego po śmierci twórcy – co zrobić?
• Kto otrzymuje prawa do muzyki po śmierci twórcy?

Skąd wiedzieć czym zarządzamy?

Do prawidłowego zarządzania prawami do muzyki po śmierci twórcy potrzeba zarówno wiedzy o funkcjonowaniu rynku muzycznego jak i wielu informacji dotyczących repertuaru zmarłego twórcy. Może zdarzyć się, że twórca pozostawił nam komplet informacji, zawierających skład jego dorobku twórczego, czy informacje jakim organizacjom został powierzony zarząd nad jego twórczością. Taka sytuacja ma jednak miejsce bardzo rzadko – najczęściej będziemy musieli ustalić te informacje samodzielnie.

By prawidłowo zarządzać twórczością, w pierwszej kolejności należy ustalić, jaki jest dorobek twórczy spadkodawcy. Innymi słowy – jakich utworów spadkodawca jest autorem lub współautorem.  Po zebraniu informacji dotyczących dorobku spadkodawcy, ustalić należy, czy przeniósł on prawa majątkowe na kogoś innego. Może się okazać, że na skutek zawartych za życia twórcy umów, prawa do muzyki po śmierci twórcy przysługują komuś innemu (np. wytwórni muzycznej). W takiej sytuacji nie przejdą one na spadkobierców zmarłego twórcy.

Istotne jest też to, czy spadkodawca powierzał swoją twórczość jakimś organizacjom zbiorowego zarządzania, publisherom oraz czy trwają inne umowy dotyczące twórczości zmarłego, na przykład umowy wydawnicze czy umowy o wykorzystanie piosenki w reklamie lub filmie. Warto będzie tutaj skierować się między innymi do ZAiKS-u, a także zasięgnąć informacji u managera zmarłego czy jego wydawcy.

Prawa do artystycznych wykonań i prawa do fonogramów

Prawa autorskie to nie jedyna kategoria praw, które mogły przysługiwać zmarłemu twórcy. Jeśli ustaliliśmy już jakich utworów zmarły był autorem, należy zbadać kwestię praw do artystycznych wykonań oraz praw do fonogramów (tzw. prawa pokrewne). Takie prawa posiadał, jeśli poza byciem twórcą wykonywał też utwory – nie tylko swoje. Mógł także być producentem nagrań, wówczas w skład spadku wchodzić będą także prawa do fonogramów. Prawa do artystycznych wykonań i fonogramów są nie mniej ważne niż prawa autorskie – również one mogą przynosić dochody, a ponadto ich posiadanie jest niezbędne do dysponowania pełną kontrolą nad nagraniami muzycznymi (szerzej o strukturze praw do nagrań muzycznych w artykule – https://musicodex.pl/prawa-autorskie-do-nagrania-komu-przysluguja-czym-sa-prawa-autorskie-prawa-wykonawcze-i-prawa-producenta-fonogramu/).

Podobnie jak w przypadku praw autorskich, należy ustalić, czy twórca za życia nie przeniósł przysługujących mu praw pokrewnych na inne osoby, a także czy zawierał umowy dotyczące tych praw (np. z wydawcami muzycznymi czy dystrybutorami). Tutaj ponownie przydatne mogą być informacje od wydawcy i managera, a także informacje pozyskane z organizacji zbiorowego zarządzania (np. ze STOART-u i ZPAV-u).

Uporządkowanie zarządzania prawami do muzyki po śmierci twórcy

Spadkobierca będzie musiał niejednokrotnie podpisać nowe umowy, na przykład ze wspominanymi już kilkukrotnie organizacjami zbiorowego zarządzania (na przykład z ZAiKS-em). Zbadanie statusu umów zawartych przez zmarłego twórcę z wydawcami czy dystrybutorami prowadzi do ustalenia, jakie kroki należy w związku z tymi umowami podjąć. Absolutnym minimum będzie przekazanie kontrahentom danych spadkobierców. Warto także dokonać analizy, czy z punktu widzenia spadkobierców korzystne jest kontynuowanie zawartych wcześniej przez zmarłego twórcę umów, czy też należy dążyć do ich rozwiązania lub wypowiedzenia.

Ważne jest także uporządkowanie kwestii zarządzania w zakresie decyzyjności, np. co do udzielania praw do tak zwanej synchronizacji, czyli zezwalania na wykorzystywanie muzyki w filmach, czy zezwalania na wykorzystywanie jej w reklamach. W sytuacjach, w których występuje więcej niż jeden spadkobierca, brak dobrego uregulowania kwestii zarządzania prawami może prowadzić do paraliżu decyzyjnego. Nieuzasadniony sprzeciw jednego ze spadkobierców, zwłoka z podjęciem decyzji czy chaotyczne negocjacje mogą zablokować przyjęcie korzystnych ofert. Aby uporządkować zarządzanie repertuarem zmarłego twórcy w pierwszej kolejności należy podjąć próbę porozumienia się z pozostałymi współuprawnionymi i doprowadzić do zawarcia umowy regulującej zasady zarządzania prawami. Dobrym rozwiązaniem może też być powierzenie zarządzania niezależnemu, profesjonalnemu zarządcy, który dzięki znajomości branży muzycznej pomoże w zachowaniu zarówno reputacji repertuaru jak i jego potencjału zarobkowego. Może on także sprawnie zastępować spadkobierców w zawieraniu umów.

W razie braku możliwości porozumienia z pozostałymi spadkobiercami należy podjąć kroki prawne, umożliwiające uporządkowanie sytuacji bez ich zgody. Jeżeli pozostali spadkobiercy przeszkadzają w prawidłowym zarządzaniu repertuarem (np. przez niepodejmowanie działań potrzebnych do jego ochrony, nieuzasadnione odrzucanie korzystnych ofert eksploatacji repertuaru) można dochodzić przed sądem przymusowego ustanowienia profesjonalnego zarządcy, a nawet przymusowego wykupu praw przez jednego ze spadkobierców.

Naruszenie prawa autorskiego po śmierci twórcy

Może zdarzyć się tak, że odziedziczona twórczość zostanie przez kogoś bezprawnie wykorzystana. Wówczas spadkobierca ma prawo wystąpienia do podmiotów bezprawnie wykorzystujących twórczość z roszczeniami. W pierwszej kolejności najlepiej wystąpić w takiej sytuacji z roszczeniami informacyjnymi w celu ustalenia tego, kto jest za dane naruszenie prawa autorskiego po śmierci twórcy odpowiedzialny. Roszczenia informacyjne pomogą również w ustaleniu zakresu naruszeń prawa autorskiego oraz wysokości potencjalnych odszkodowań. Sprawy takie mogą być załatwiane na ścieżce ugodowej, lecz gdy okazuje się ona nieskuteczna, należy podjąć dalsze działania prawne. Z naruszeniem praw autorskich po śmierci twórcy mamy szczególnie często do czynienia w przypadku nieautoryzowanego samplingu. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o samplingu po śmierci twórcy, zapraszamy do przeczytania naszego artykułu Sampling po śmierci twórcy – czy to legalne?.

Ochrona praw osobistych twórcy

Gdy dziedziczymy prawa autorskie, musimy mieć świadomość tego, że naruszone mogą zostać również prawa osobiste twórcy. Dotyczy to przypadków, w których naruszana jest renoma twórczości, na przykład przez jej wykorzystywanie w niewłaściwym kontekście. Ponadto warto wspomnieć, że jeżeli twórca nie postanowił za życia inaczej, po jego śmierci z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych twórcy może wystąpić nie tylko spadkobierca, ale również małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa. Te osoby niekoniecznie muszą być spadkobiercami (zmarły twórca mógł w testamencie powołać na jedynego spadkobiercę kogoś spoza rodziny), mogą jednak mieć prawo do ochrony praw osobistych zmarłego twórcy.

Przejawem naruszenia praw osobistych twórcy może być na przykład przypisywanie sobie przez inną osobę autorstwa utworu lub korzystanie z utworu w sposób sprzeczny z wolą autora. Na naruszenie praw osobistych powoływał się na przykład Muniek Staszczyk w sprawie, w której to partia polityczna Prawo i Sprawiedliwość wykorzystała w swojej kampanii utwór pt. „Warszawa” bez odpowiedniej zgody (szerzej o sprawie w artykule – https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/553825,muniek-staszczyk-zaskarzy-pis-za-wykorzystanie-utworu-warszawa.html). Gdyby podobna sprawa dotyczyła nieżyjącego twórcy, z roszczeniami występować mogliby członkowie jego rodziny.

Bartłomiej Skrzypiński