Jak wykupić prawa autorskie do piosenki?
Legalne wykorzystanie cudzych utworów wymaga zadbania o prawa autorskie. Czy można wykupić prawa autorskie do piosenki i jeśli tak, to jak to zrobić?
Z tego artykułu dowiesz się:
- czym są prawa autorskie do piosenki i komu przysługują
- ile lat trwają prawa autorskie do piosenki
- jak i gdzie sprawdzić prawa autorskie
- czy można kupić prawa autorskie do piosenki i ile kosztują
- do czego uprawnia nabycie praw
- czy cover wymaga wykupienia praw autorskich
- czym grozi naruszenie praw autorskich
Prawa autorskie do piosenki – czym są i komu przysługują?
W przypadku każdego utworu istnieją dwa rodzaje praw autorskich – autorskie prawa majątkowe i autorskie prawa osobiste. Pierwsze z nich umożliwiają zarobkowanie, ponieważ uprawniają do otrzymywania tantiem i innych dochodów, a także pozwalają zawierać umowy licencyjne lub przenoszące prawa majątkowe, drugie chronią więź twórcy z utworem i dają mu m.in. kontrolę nad sposobem wykorzystywania utworu.
Prawa autorskie przysługują przede wszystkim autorowi lub współautorom. Nie zawsze jednak tak jest. Autorskie prawa majątkowe mogą być przeniesione na inny podmiot, np. na wytwórnię muzyczną. W przypadku podejmowania współpracy z wytwórnią, zdarza się, że jest to warunek podpisania kontraktu. Innym przypadkiem jest nabycie autorskich praw majątkowych przez pracodawcę, jeśli utwór został stworzony w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. O ile prawa majątkowe są przenaszalne i można nimi swobodnie rozporządzać, autorskie prawa osobiste są niezbywalne, niedziedziczne oraz nie można się ich zrzec. Co więcej, prawa te nigdy nie wygasają. W związku z tym, niezależnie od upływu czasu, autorskie prawa osobiste zawsze muszą być respektowane. Przysługują one wyłącznie autorowi, a po jego śmierci ich wykonywanie powierzone zostaje innym podmiotom, np. spadkobiercom. Powierzenie nie powoduje natomiast, że prawa te przysługują osobom je wykonującym.
Prawa autorskie piosenek – ile lat trwają?
Autorskie prawa majątkowe wygasają 70 lat po śmierci autora. Sposób liczenia jest jednak nieco inny w przypadku utworów współautorskich oraz słowno-muzycznych, w których autorem tekstu i kompozytorem są inne osoby. W takich sytuacjach, 70 lat liczy się od śmierci ostatniego żyjącego współtwórcy lub autora tekstu bądź kompozytora, zależnie od tego, którego śmierć będzie późniejsza. Jeszcze inaczej jest w przypadku utworów zależnych, takich jak aranżacja. Wówczas autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasają 70 lat po śmierci autora tego utworu, natomiast autorskie prawa majątkowe do aranżacji wygasają 70 lat po śmierci autora aranżacji.
Autorskie prawa osobiste, jak wskazano wyżej, nigdy nie wygasają. Oznacza to, że niezależnie od wygaśnięcia majątkowych praw autorskich, zawsze należy poszanować m.in. autorstwo utworu i nie przypisywać go innej osobie, ponieważ autor ma m.in. prawo oznaczenia utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem lub nieoznaczenia autorstwa.
Więcej na ten temat można przeczytać w artykule Autorskie prawa majątkowe a osobiste – poznaj różnice
Jak sprawdzić prawa autorskie piosenki?
Sprawdzenie, komu przysługują prawa autorskie do piosenki nie zawsze jest takie proste. Są jednak pewne zasady działania, które mogą być pomocne. W pierwszej kolejności należy ustalić autorów piosenki, zarówno tekstu, jak i muzyki. Takie informacje są najczęściej dostępne w Internecie, natomiast najlepszym źródłem jest katalog utworów muzycznych ZAiKS-u dostępny pod adresem https://online.zaiks.org.pl/utwory-muzyczne. Po wpisaniu tytułu piosenki oraz twórcy lub wykonawcy, możliwe jest określenie, kto jest twórcą danego utworu. Takie wyszukiwanie pozwala na jednoznaczną identyfikację uprawnionych z autorskich praw osobistych. Ma to szczególne znaczenie, gdy chodzi o wykorzystanie cudzych utworów w filmie, reklamie czy grze komputerowej. W takich sytuacjach ZAiKS nie udziela bowiem licencji, a zgodę musi wyrazić sam autor lub autorzy piosenki.
Więcej na ten temat pisaliśmy w artykułach Jak legalnie użyć muzyki w filmie?, Wykorzystanie muzyki w reklamie – co na to prawo?, Jak legalnie wykorzystywać muzykę w grach komputerowych oraz podczas turniejów gamingowych?
Gdy chcemy sprawdzić, komu przysługują prawa autorskie majątkowe, sprawa może być nieco bardziej skomplikowana. Z racji tego, że autorskie prawa majątkowe mogły zostać przeniesione na inny podmiot, zidentyfikowanie autora nie musi oznaczać zidentyfikowania uprawnionego z autorskich praw majątkowych. Wyszukiwarka ZAiKS-u wydaje się jednak być najskuteczniejszym sposobem dotarcia do uprawnionych, ponieważ znając autora, można dowiedzieć się bezpośrednio od niego, czy przeniósł on prawa majątkowe i w ten sposób określić, komu one przysługują. Przeniesienie praw nie zawsze musi wiązać się tylko z trudnościami po stronie osoby, która chce dotrzeć do uprawnionych, ponieważ często łatwiej jest uzyskać zgodę od jednego podmiotu, np. wytwórni muzycznej niż od wszystkich współautorów.
Czy można kupić prawa do piosenki i jak to zrobić?
Nie można kupić autorskich praw osobistych do piosenki, ponieważ są one niezbywalne, natomiast należy pamiętać o majątkowych prawach autorskich, które można uzyskać na dwa sposoby. Po pierwsze, możliwe jest zawarcie umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe. W ten sposób można nabyć wszystkie prawa majątkowe bądź część z nich, np. wyłącznie prawo do pobierania tantiem. Taka umowa musi być zawarta w formie pisemnej oraz powinna wskazywać, jakiego utworu oraz jakich pól eksploatacji dotyczy przeniesienie. Po drugie, możliwe jest zawarcie umowy licencyjnej, choć licencja nie skutkuje nabyciem praw a jedynie prawem do korzystania z piosenki. Jeśli tylko jeden podmiot ma prawo korzystania z piosenki, mamy do czynienia z licencją wyłączną. W pozostałych przypadkach jest to licencja niewyłączna. Wymogi formalne umowy licencyjnej są podobne do wymogów umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe. Również niezbędna jest forma pisemna, określenie utworu oraz pól eksploatacji. Przeniesienie praw nie jest ograniczone czasowo, natomiast licencja w braku uregulowań umownych udzielana jest na 5 lat, choć możliwe jest udzielenie jej na okres dłuższy niż 5 lat a nawet na czas nieoznaczony.
Więcej na temat umowy licencyjnej można przeczytać w artykule Co powinna zawierać licencja?
Do czego uprawnia nabycie praw do piosenki?
Nabycie praw autorskich do piosenki powoduje przejście na nabywcę wszelkich bądź niektórych (zależnie od treści umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe) uprawnień, które pierwotnie przysługiwały autorowi, wyłączając autorskie prawa osobiste. Nabywca może więc nabyć przede wszystkim uprawnienie do otrzymywania tantiem oraz innych dochodów generowanych przez piosenkę. Co więcej, może on także zawierać umowy, na podstawie których przeniesie nabyte prawa majątkowe do piosenki na inny podmiot bądź udzieli licencji na korzystanie z niej. Nabycie praw autorskich powoduje bowiem wejście w sytuację prawną właściciela, czyli w tym przypadku autora lub autorów piosenki.
Ile kosztują prawa autorskie do piosenki?
Kwota, jaką należy zapłacić za prawa autorskie do piosenki może być bardzo zróżnicowana. Po pierwsze, zależy to od tego, czy nabywa się prawa autorskie do piosenki (umowa przenosząca autorskie prawa majątkowe) czy jedynie prawo do korzystania z nich (umowa licencyjna). Nabycie praw każdorazowo będzie droższe. Po drugie, licencja wyłączna będzie z pewnością kosztowała więcej niż licencja niewyłączna. Po trzecie, wysokość kwoty może także zależeć od popularności piosenki lub artysty, kwoty włożonej w produkcję i promocję piosenki, a także zysków przez nią wygenerowanych.
Cover piosenki – czy wymaga wykupienia praw autorskich?
Cover piosenki wymaga uzyskania licencji, a w przypadku, gdy mamy do czynienia z utworem zależnym, także zgody autora utworu pierwotnego. Sama licencja najczęściej może być udzielona przez ZAiKS, jeśli twórca powierzył zarząd prawami tej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, natomiast w przypadku utworu zależnego oraz w razie niepowierzenia praw ZAiKS-owi, należy zwrócić się o zgodę bezpośrednio do autora.
Licencja będzie wystarczająca wówczas, gdy cover jest jedynie wykonaniem piosenki, które nie wprowadza twórczych zmian w warstwie autorskiej, co nie oznacza, że zmiany nie mogą być dokonywane w warstwie wykonawczej. W ramach takiej licencji można więc dokonywać zmian o charakterze technicznym, np. zmiana tempa czy tonacji, a także zmiany wynikające ze zwykłej interpretacji. Jeśli natomiast zmiany są dużo większe, np. znacząca zmiana obsady wykonawczej lub aranżacja jazzowa utworu klasycznego, wówczas można mówić o tym, że twórca stworzył utwór zależny będący, zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, oddzielnym przedmiotem prawa autorskiego.
W przypadku utworu zależnego licencja udzielona przez ZAiKS nie będzie wystarczająca a autor utworu pierwotnego będzie musiał wyrazić oddzielną zgodę na wykorzystanie utworu. W przeciwnym razie oprócz odpowiedzialności cywilnej, np. odszkodowania czy wycofania utworu z obrotu, można ponieść także konsekwencje karne. Granica między interpretacją, która nie prowadzi lub prowadzi do powstania utworu zależnego nie jest precyzyjna, dlatego w przypadkach granicznych, warto dla pewności zapytać autora utworu pierwotnego o zgodę.
Co ważne, nie zawsze uzyskanie licencji jest konieczne. Niektóre serwisy podpisały bowiem oddzielne umowy, na mocy których ZAiKS pobiera tantiemy od wyświetleń czy odsłuchów coverów. Najpopularniejszym przykładem jest serwis YouTube. Udostępniając utwory w tym serwisie, nie trzeba zatem zawierać oddzielnej umowy licencyjnej z ZAiKS-em. Inaczej jest jednak, gdy twórca nie powierzył swoich praw ZAiKS-owi w zbiorowe zarządzanie. Wówczas licencję należy nabyć bezpośrednio od autora utworu. Innym przypadkiem, kiedy uzyskanie licencji nie jest konieczne, to sytuacja, w której utwór muzyczny jest w domenie publicznej lub objęty licencją Creative Commons.
Czym grozi naruszenie praw autorskich do piosenki?
Brak nabycia praw autorskich, uzyskania licencji, a w przypadku utworów zależnych także zgody autora może doprowadzić do naruszenia praw autorskich, co może wiązać się z wieloma negatywnymi konsekwencjami. Wśród możliwych kar są m.in. zapłata sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia, przeprosiny, ogłoszenie wyroku w prasie, wydanie uzyskanych korzyści czy wycofanie z obrotu utworu lub płyt, na których taki utwór muzyczny się znajduje.
O tym, co dokładnie grozi za naruszenie praw autorskich oraz jak go uniknąć można przeczytać w artykule Naruszenie praw autorskich – czym grozi, jak go uniknąć?
Od kogo wykupić prawa autorskie po śmierci twórcy?
Jako że majątkowe prawa autorskie wygasają dopiero 70 lat po śmierci twórcy, pojawia się pytanie, od kogo można wykupić prawa autorskie po śmierci artysty. Jeśli autorskie prawa majątkowe nie zostały przeniesione, są one dziedziczne i wchodzą w skład spadku. W takiej sytuacji to spadkobiercy mogą udzielać licencji oraz zawierać umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe. Jeśli natomiast majątkowe prawa autorskie zostały przeniesione na inny podmiot np. na wytwórnię muzyczną, to właśnie z tym podmiotem należy podpisać kontrakt.
Dominik Światkowski
