Jak uzyskać zgodę na wykorzystanie utworu po śmierci autora?
Uzyskanie odpowiedniej zgody na wykorzystanie utworu muzycznego (np. w reklamie) jest kluczem do uniknięcia wielu problemów prawnych. Pytanie – do kogo udać się po tę zgodę, gdy nie ma już twórcy?
Prawa autorskie po śmierci autora – czas trwania praw majątkowych do utworu
Śmierć autora utworu nie powoduje od razu wygaśnięcia praw do jego twórczości. Autorskie prawa majątkowe wygasają dopiero po 70 latach. Oznacza to, że prawa autorskie po śmierci autora jeszcze przez 70 lat przysługują jego spadkobiercom. Dziedziczą oni prawa do dochodów, jakie przynosi utwór, a także do rozporządzania nim, w tym do wyrażania zgody na wykorzystanie utworu w konkretnym celu. Inaczej jest w przypadku utworu współautorskiego, w którym okres wygaśnięcia autorskich praw majątkowych wynosi 70 lat po śmierci ostatniego ze współtwórców, co może znacząco wydłużyć czas trwania praw. Tutaj prawa autorskie po śmierci autora nie przysługują tylko spadkobiercom, lecz także współtwórcy.
Jeśli jesteś zainteresowany tematyką utworu wspólnego i jego statusu po śmierci twórcy, zapraszamy do przeczytania artykułu Dziedziczenie praw do utworu wspólnego. Dowiesz się z niego m.in.:
- Od kogo uzyskać zgodę na wykorzystanie utworu wspólnego
- W jaki sposób spadkobiercy zarządzają utworem wspólnym
Nie tylko osoby, którym przysługują prawa autorskie po śmierci autora, wyrażają zgodę na wykorzystanie utworu. Swoje prawa posiadają tu także wykonawcy i producenci. Czas trwania praw majątkowych w ich przypadku ustala się inaczej, niż w prawach autorskich. Prawa do artystycznych wykonań wygasają z upływem 50 lat od faktycznego wykonania, a jeśli wykonanie było utrwalone i publikowane lub publicznie odtworzone – z upływem 50 lat od tego wydarzenia. Prawa producenckie wygasają z upływem 50 lat następujących po roku, w którym fonogram lub wideogram został sporządzony.
Chcesz dowiedzieć się od podstaw czym są i komu przysługują prawa autorskie, wykonawcze i producenckie? Przeczytaj artykuł Prawa autorskie do nagrania – komu przysługują? Czym są prawa autorskie, prawa wykonawcze i prawa producenta fonogramu?
Dopóki nie dojdzie do wygaśnięcia tych praw, zgodę na wykorzystanie utworów po śmierci autora trzeba uzyskiwać na takich samych zasadach, jak za życia twórcy. Jedyną różnicą będzie to, do kogo należy zwrócić się po tę zgodę. Jak uzyskać zgodę na wykorzystanie utworu zmarłego autora? Są dwa podstawowe sposoby – zgoda od ZAiKSu oraz zgoda od spadkobierców i innych osób posiadających prawa do utworu.
Zgoda na wykorzystanie utworu od ZAiKSu
W większości przypadków prawa autorskie do muzyki są powierzane do zbiorowego zarządzania odpowiedniej organizacji. Zazwyczaj jest nią ZAiKS. Jak uzyskać zgodę na wykorzystanie utworu po śmierci autora od tej organizacji? Wystarczy znaleźć na stronie internetowej odpowiednią licencję i postępować według wskazówek. Oznacza to, że zgodę można uzyskać bez konieczności bezpośredniego kontaktowania się z twórcą, lub w przypadku jego śmierci – spadkobiercami. ZAiKS może zarządzać prawami do twórczości zmarłego twórcy na takich samych zasadach jak za jego życia, tyle że reprezentuje wówczas spadkobierców.
Warto jednak wiedzieć, że zarządzanie prawami przez ZAiKS ma swoje ograniczenia. W przedstawionych poniżej sprawach ZAiKS nie może udzielić zgody na wykorzystanie utworu:
- korzystanie z opracowania, czyli twórczych przeróbek utworu (np. takiej przeróbki piosenki, która wiąże się z istotną zmianą melodii),
- włączenie utworu do filmu (np. wykorzystanie piosenki na soundtracku),
- wykorzystanie utworu w reklamie.
W powyższych przypadkach trzeba więc po śmierci twórcy uzyskiwać zgodę bezpośrednio od spadkobierców.
Zgoda na wykorzystanie utworu od spadkobierców twórcy
Zgoda na wykorzystanie utworu po śmierci autora musi być udzielona przez wszystkich spadkobierców posiadających prawa do utworu. Nie jest wystarczające uzyskanie zgody większości. Nie rodzi to praktycznych komplikacji, jeśli wszystkich spadkobierców reprezentuje ZAiKS, a nie mamy do czynienia z przypadkiem, w którym ZAiKS nie jest uprawniony do udzielenia zgody. W innych sytuacjach oznacza to konieczność porozumiewania się z więcej niż jedną osobą. Mogą to być nie tylko spadkobiercy, lecz też pozostali przy życiu współtwórcy. Jak uzyskać zgodę na wykorzystanie utworu zmarłego autora? Większości spadkobierców raczej będzie zależało na udzieleniu zgody, a w razie jej braku, będą próbowali zachęcić tych opornych. Trzeba zatem podejmować próby skontaktowania się ze spadkobiercami przystąpienia do negocjacji. Jeśli to się nie uda, spadkobiercy, których udziały w wspólnym utworze wynoszą ponad połowę, mogą w oparciu o przepisy Kodeksu Cywilnego dotyczące współwłasności żądać rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.
Tak jak wspomnieliśmy, trzeba też pamiętać, że na prawa do nagrania muzycznego składają się nie tylko prawa autorskie, ale także prawa pokrewne m.in. prawa wykonawców. Często prawa pokrewne przysługują innym osobom niż prawa autorskie. W takich przypadkach niezależnie od uzyskania zgody spadkobierców autora konieczne jest też uzyskanie zgód od podmiotów praw pokrewnych (artystów wykonawców oraz producenta nagrania).
A co w przypadku naruszenia praw autorskich po śmierci autora? W czym może przejawiać się naruszenie autorskich praw osobistych a w czym autorskich praw majątkowych? Jakie prawa będą mieli spadkobiercy i jakie działania mogą podjąć? Przeczytaj w artykule – Naruszenie praw autorskich po śmierci autora – czego można się domagać?
Jerzy Lisiak
