Ed Sheeran i „muzyczna emerytura”
W wywiadzie dla SiriusCM Ed Sheeran przyznał, że po narodzinach córki, które poprzedzone były rokiem przerwy od muzyki, planował przejść na „muzyczną emeryturę”. Ku uciesze fanów, zrezygnował z tego pomysłu i powrócił w czerwcu z singlem „Bad Habits”. Przy tej okazji, można zadać sobie pytanie, jakie są możliwości zarobkowe muzyków po zakończeniu kariery w polskich realiach i jak mogą oni zapewnić sobie bezpieczeństwo finansowe na czas emerytury?
Prawa do tantiem
Jeśli jesteś muzykiem, przede wszystkim powinieneś zawczasu pomyśleć o zabezpieczeniu swoich praw autorskich, wykonawczych i praw do fonogramów. Pozwoli ci to na skuteczne dochodzenie swoich praw w przyszłości. Musisz pamiętać, że na prawa do nagrania muzycznego składają się 3 warstwy: autorska, wykonawcza i producencka, które są chronione kolejno: prawami autorskimi, prawami do artystycznych wykonań (prawami wykonawczymi) i prawami do fonogramu (prawami producenckimi). Do korzystania z nagrań muzycznych konieczne jest zezwolenie w zakresie wszystkich tych warstw. Każda z nich może stanowić źródło korzyści, w szczególności tantiem. Więcej na temat struktury praw do nagrań możesz przeczytać w artykule: Prawa autorskie do nagrania – komu przysługują? Czym są prawa autorskie, prawa wykonawcze i prawa producenta fonogramu? (musicodex.pl)
W świecie muzyki prawami autorskimi i pokrewnymi zarządzają z reguły organizacje zbiorowego zarządzania. OZZ udziela zgód – w postaci umów licencyjnych, na wykorzystanie utworów przez zainteresowane podmioty. Każdy podmiot, który odtwarza programy radiowe lub muzykę w miejscu swojej działalności (np. hotele, restauracje itd.) zobowiązany jest do uiszczenia opłat na rzecz OZZ. To samo dotyczy na przykład sytuacji, gdy artysta zamierza wykonać cover utworu innego artysty.
Do działających w Polsce organizacji zbiorowego zarządzania, zarządzającymi prawami autorskimi, wykonawczymi i producenckimi, należą:
- Stowarzyszenie Autorów ZAiKS.
- Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych (SAWP).
- Związek Artystów Wykonawców STOART.
- Związek Producentów Audio-Video (ZPAV).
Każda OZZ zajmuje się innym rodzajem praw. ZAIKS zajmuje się prawami twórców, ZPAV prawami producentów fonogramów i wideogramów, a SAWP i STOART zajmują się prawami artystów wykonawców. Bardzo ważne jest zatem prawidłowe zgłoszenie do wszystkich organizacji, które zajmują się prawami, dla których ochrony szukamy. Na przykład, jeśli posiadasz prawa autorskie, wykonawcze i prawa do fonogramów związane z nagraniem zawierającym piosenkę, ale zgłosisz ten utwór jedynie do ZAIKS, nie będziesz mógł pobierać tantiem ze ZPAV i ze SAWP lub STOART. W praktyce często spotykamy się z tym, że muzycy nie zdają sobie sprawy, że oprócz praw autorskich i wykonawczych mogą im przysługiwać także prawa producenckie. Brak wiedzy i odpowiednich zgłoszeń może skutkować uszczupleniem dochodów artysty, co przełoży się także na jego sytuację na emeryturze.
Umowy z muzykami sesyjnymi i z producentami fonogramów
W przypadku, gdy utwory artysty powstają we współpracy z muzykami sesyjnymi lub producentami muzycznymi, warto zawrzeć z nimi umowy, które w jasny sposób określą przysługujące każdej ze stron prawa. W ten sposób uchronisz się przed przyszłymi konfliktami dotyczącymi wynagrodzeń przysługujących tobie i pozostałym osobom. W przypadku, gdy sam organizujesz i finansujesz nagrania, pożądane jest zawarcie w umowach postanowień zapewniających, że będą przysługiwać ci prawa do artystycznych wykonań i fonogramów . Warto też zawierać umowy wyjaśniające kwestie praw wykonawców miksu. Pomimo że ich działalność kojarzy się raczej z technicznymi czynnościami obróbki dźwięku, często dochodzi do sytuacji, w których obróbka ta okazuje się mieć artystyczne wartości, a jej wykonawca ma udział a prawach do nagrania. Zawarcie odpowiednich umów pozwanla uniknąć niedomówień, które mogą utrudnić w przyszłości czerpanie korzyści z praw do nagrań.
Przeczytaj więcej na ten temat w artykule: Umowa z muzykiem sesyjnym (musicodex.pl) oraz w artykule: Jak wyczyścić prawa do materiału? (musicodex.pl)
Umowy współautorskie
Utworem współautorskim jest utwór, który w porozumieniu tworzy dwie lub więcej osób. Przykładem może być stworzenie melodii i harmonii przez dwóch muzyków lub napisanie tekstu przez wokalistę, a stworzenie muzyki przez innego członka zespołu. W przypadku współautorstwa dzieła, także i przyszłe tantiemy oraz wpływy z opracowań utworów będą podlegały podzieleniu pomiędzy współautorami w zależności od wkładów poczynionych przez nich w stworzenie dzieła. Warto zatem, nawet w przypadku dobrych relacji z innymi współautorami, zawrzeć z nimi umowę, która określała będzie wkłady każdego ze współtwórców i zasady czerpania korzyści. Jako że obiektywne oszacowanie wkładów jest trudne, brak właściwego uregulowania tych kwestii z góry prowadzi nieraz do skomplikowanych i długotrwałych sporów. Warto zdawać sobie sprawę z tego, że nieporozumienia między autorami mogą całkowicie zablokować niektóre formy korzystania z utworu. Dotyczy to między innymi wykorzystania muzyki w filmie.
Przeczytaj więcej w artykule: Utwór wspólny i umowa współautorska – co powinieneś wiedzieć? (musicodex.pl)
Umowy z wytwórnią
Umowy z wytwórniami zawierają nieraz postanowienia dotyczące przeniesienia na wytwórnię przysługujących ci praw autorskich do twoich utworów. W kontekście przyszłych dochodów warto zadbać przynajmniej o to, by pozostały przy tobie prawa do pobierania tantiem z organizacji zbiorowego zarządzania (OZZ). Umożliwia to korzystanie z tego źródła dochodu także po zakończeniu kariery lub upewnić się, że kwota proponowana przez wydawcę rekompensować będzie Podpisanie niewłaściwej umowy z wytwórnią może spowodować definitywną utratę przyszłych kwot z tantiem.
Więcej o tym jak zabezpieczyć prawa do nagrań, przeczytaj w artykule: Współpraca z wydawcą – co musisz wiedzieć? (musicodex.pl)
Opracowania
Według polskiego prawa opracowanie utworu muzycznego to w szczególności tłumaczenie, przeróbka i adaptacja – katalog ten nie jest jednak katalogiem zamkniętym, dlatego jako przykłady opracowań w muzyce wskazać można także aranżację, wariację, remix, re-edit i mashup.
Samo stworzenie opracowania utworu muzycznego nie wymaga uzyskania zgody autora. Sytuacja zmienia się jednak, gdy opracowanie ma zostać rozpowszechnione (np. udostępnione w serwisach streamingowych) lub publicznie wykonywane. Wtedy pojawia się obowiązek uzyskania takowej zgody.
Wyrażając zgodę na wykorzystanie twojego utworu do stworzenia opracowania, możesz żądać odpowiedniego wynagrodzenia, które może być dodatkowym źródłem dochodu na twojej „muzycznej emeryturze”. Pamiętaj tylko o odpowiednim zabezpieczeniu swoich praw, poprzez zawarcie omawianych wcześniej umów.
Więcej o opracowaniach przeczytasz w artykule: Opracowanie utworu muzycznego (musicodex.pl)
Prawo do synchronizacji
Synchronizacja to wykorzystanie nagrania muzycznego w utworze audiowizualnym, a dokładniej mówiąc – zgranie muzyki z filmem, reklamą, czy jakimkolwiek innym tworem tego typu. W przypadku synchronizacji będziemy mieli do czynienia z wykorzystaniem zarówno praw autorskich, jak i praw pokrewnych w postaci praw do artystycznych wykonań i praw do fonogramu. Osoba chcąca wykorzystać twoje nagranie w swoim filmie będzie zatem musiała uzyskać zgodę odnośnie do każdego z tych praw. Podpisując umowę tego rodzaju będziesz musiał posiadać wszystkie wspomnianeprawa, by móc swobodnie udzielać zgody na użycie nagrania. Jeśli będziesz posiadał np. tylko prawa autorskie, nie będziesz mógł samodzielnie decydować o synchronizacji i samodzielnie pobierać korzyści z tego tytułu.
O kwestiach związanych z użyciem muzyki w filmie możesz przeczytać w artykułach: Jak legalnie użyć muzyki w filmie oraz Mariah Carey i adaptacja filmowa jej pamiętnika.
Znak towarowy
Jeśli osiągniesz już większą rozpoznawalność, możesz pomyśleć o zarejestrowaniu swojego nazwiska, pseudonimu lub nazwy zespołu jako znak towarowy. Dzięki temu będziesz mógł osiągać wpływy z przedmiotów oznaczanych tym znakiem, takich jakich jak produkty merchandisingowe i inne produkty sygnowane twoim nazwiskiem. Pozwoli to też na sprawowanie kontroli nad organizacją imprez muzycznych sygnowanych twoim nazwiskiem.
Przeczytaj więcej o nazwiskach jako znakach towarowych w artykułach: Miley Cyrus znakiem towarowym w Unii Europejskiej (musicodex.pl) i Coachella znowu w konflikcie – tym razem z wydarzeniem dla dzieci – Bookchellą.
Świadczenia emerytalne z ZUS
Emerytury artystów bywają niskie, zwłaszcza dlatego, że większość z nich nie pozostaje w typowych stosunkach pracy. Piosenkarze lub muzycy są często zatrudniani na umowy zlecenia, a od nich nie płacone są składki ZUS, z których potem wyliczane są wysokości emerytur. Składki płacone samodzielnie przez artystów są za to zwykle bardzo niskie.
Jeśli chcesz zapewnić sobie wygodną emeryturę, w momencie gdy zaczynasz zarabiać kwoty wystarczające na pokrycie twoich potrzeb, możesz rozważyć odprowadzanie odpowiednich składek od wynagrodzenia.
Do opcji dostępnych artystom należą rozliczenie się jak osoby samozatrudnione lub zgłoszenie się do Komisji Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców przy Ministerstwie Kultury. Komisja wydaje decyzje o rozpoczęciu działalności i umożliwia samodzielne opłacanie składek. Możesz pomyśleć też o prywatnych ubezpieczeniach emerytalnych. Skorzystanie z każdej z tych opcji wymaga odpowiedniego zorganizowania swojej działalności muzycznej.
Więcej o sposobach organizacji działalności muzycznej w artykule: Działalność muzyczna a prowadzenie działalności gospodarczej (musicodex.pl) oraz w artykule: Rejestracja działalności gospodarczej – jakie obowiązki? (musicodex.pl)
Agnieszka Gębala
