Małżeństwo a prawo muzyki. Sprawa Dr. Dre – rozwód, podział majątku i… prawnicy odsunięci od sprawy

W 2020 roku świat muzyczny obiegła informacja o rozwodzie Dr Dre i jego żony Nicole. Niedawno poinformowano natomiast, że strony doszły do porozumienia, zawierając ugodę, na mocy której Nicole Young otrzyma 100 milionów dolarów. Co wchodzi w skład wspólności małżeńskiej, jak wygląda podział majątku, w skład którego wchodzi twórczość muzyczna oraz czy każdy prawnik może reprezentować strony w przypadku rozwodu?

Rozwód Dr. Dre i Nicole Young

Zawarta pod koniec 2021 roku ugoda zakończyła (po półtora roku) kwestie związane z rozwodem Dr. Dre i jego żony Nicole. Według informacji medialnych, kwota uzyskana przez Nicole Young obejmuje jedną piątą majątku Dr. Dre oraz około połowę aktywów płynnych. Dodatkowo przypadły jej także 4 z 10 luksusowych samochodów oraz biżuteria, gotówka i konta bankowe, które „utrzymywała” w trakcie małżeństwa. Co ważne, nie orzeczono w tym przypadku o winie, ponieważ w prawie stanowym Kalifornii (sprawa Dr. Dre odbywała się w Los Angeles) w sprawach rozwodowych nie wymaga się wykazania niewłaściwego postępowania przez którąkolwiek ze stron. Inaczej jest natomiast w Polsce, gdzie sąd w trakcie procesu rozwodowego musi orzec o winie, chyba że oboje małżonków wniosą zgodnie o rozwód bez orzekania o winie.

W trakcie procesu rozwodowego zarówno Dr. Dre, jak i jego żona podnosili szereg argumentów, które w przypadku braku ugody mogłyby mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Wśród nich były m.in. twierdzenie Nicole Young, że Dr. Dre wyrzucił ją z domu, przenosił aktywa, aby odmówić jej równego udziału oraz stosował przemoc domową czy oskarżenia Dr. Dre sugerujące, że jego żona ukradła pieniądze z kasy jednego ze studiów nagraniowych. O tym, jaki wpływ dla rozstrzygnięcia sprawy rozwodowej w Polsce mogłyby mieć takie zachowania, można przeczytać poniżej w części „Podział majątku po rozwodzie”.

Umowa małżeńska

Zgodnie z informacjami dostępnymi w prasie, Dr. Dre i Nicole Young w 1996 roku zawarli umowę małżeńską. W tym przypadku była ona podpisana przed zawarciem związku małżeńskiego. Co do zasady, umowa taka reguluje m.in. kwestie związane z tym, co się stanie z majątkiem małżonków lub ich dziećmi w przypadku rozwodu, choć jej treść może być bardziej rozbudowana.

Prawo polskie wskazuje, że umowa małżeńska może być zawarta zarówno przed, jak i w trakcie trwania małżeństwa, choć w tym pierwszym przypadku staje się ona skuteczna dopiero w chwili zawarcia małżeństwa. Musi przybierać formę aktu notarialnego i przyjmuje jedną z czterech postaci: wspólność rozszerzona lub ograniczona (w stosunku do ustroju ustawowego), rozdzielność majątkowa lub rozdzielność z wyrównaniem dorobków w chwili ustania małżeństwa.

Adwokat reprezentująca Nicole Young podnosiła jednak, że umowa małżeńska została zawarta pod przymusem. Jeśli sprawa toczyłaby się w Polsce, w pierwszej kolejności konieczne byłoby wskazanie, czy chodziło o przymus psychiczny czy fizyczny.

1. Przymus psychiczny wiąże się z wpływaniem na osobę w celu nakłonienia jej do określonej decyzji (także w tak drastyczny sposób jak przystawienie broni do głowy). W takim przypadku mówimy o groźbie. Musi ona być jednak bezprawna (sprzeczna z prawem lub normami etycznymi) i poważna (wywołująca realnie zagrożenie). Jeśli taka groźba miałaby miejsce, wówczas możliwe byłoby uchylenie się od skutków danej czynności, w przypadku Nicole Young i Dr. Dre od umowy małżeńskiej.
2. Przymus fizyczny polega natomiast na całkowitym sterowaniu innej osoby, np. poprzez prowadzenie jej ręki w trakcie składania podpisu. W takim przypadku czynność nie wywołuje skutków prawnych i uważana jest za nieistniejącą.

Twórczość muzyczna i prawa producenckie a majątek w małżeństwie

I. Twórczość muzyczna a majątek w małżeństwie

Choć w przypadku Dr. Dre twórczość muzyczna nie stanowi głównego źródła dochodu, jako że zajmuje się on przede wszystkim produkcją muzyczną, w przypadku innych artystów to, jaka jest relacja między twórczością muzyczną a majątkiem w małżeństwie może mieć bardzo istotne znaczenie, w szczególności w przypadku rozwodu.

Niezależnie od tego, czy została zawarta umowa małżeńska czy stosuje się wspólność ustawową, prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy należą do majątku osobistego. Dotyczy to zarówno autorskich praw osobistych, jak i majątkowych.

Autorskie prawa osobiste należą do kategorii praw niezbywalnych, co powoduje, że nie można ustanowić wspólności takich praw na mocy umowy małżeńskiej. Każdorazowo będą one przysługiwały wyłącznie twórcy. Są to prawa, które chronią więź autora z utworem. Należą do nich w szczególności prawo do autorstwa utworu, do oznaczenia go swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, do nienaruszalności treści i formy oraz rzetelnego wykorzystania, do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności czy do nadzoru nad sposobem korzystania z niego.

Autorskie prawa majątkowe mogą natomiast wejść w skład majątku wspólnego, jeśli małżonkowie uzgodnią to w umowie małżeńskiej. Co ważne, niezależnie od tego, czy autorskie prawa majątkowe przysługują jedynie twórcy, czy także jego małżonkowi lub małżonce, dochody z takich praw oraz z ich zbycia wchodzą w skład majątku wspólnego! Więcej na temat autorskich praw majątkowych można przeczytać m.in. w artykule: Prawa autorskie po śmierci autora.

Twórczość muzyczna funkcjonuje więc niezależnie od majątku wspólnego istniejącego w małżeństwie. Dotyczy to także utworów zależnych, do których możemy zaliczyć niektóre utwory wykorzystujące technikę samplingu. Więcej o samplingu można przeczytać w artykułach: Czy sampling jest legalny i jak legalnie samplować? czy Bad Bunny pozwany za „Safaera” – kiedy sampling jest legalny? 

Podobnie jest w przypadku znaków towarowych. Twórczość muzyczna może dotyczyć bowiem nie tylko prawa autorskiego, ale także dodatkowo prawa własności przemysłowej, jeśli przybiera formę dźwiękowego znaku towarowego. W przypadku rozwodu Dr. Dre znaki towarowe mają istotne znaczenie. Nicole Young zarzucała bowiem byłemu mężowi, że zarejestrował nową spółkę, do której przenosił takie znaki, błędnie podając się za jedynego uprawnionego, przez co, zdaniem Young, próbował pozbawić ją praw do tych znaków. Zgodnie z prawem polskim to, czy małżonek jest uprawniony do znaków towarowych zależy od treści ewentualnej umowy małżeńskiej. Jeśli nie została ona zawarta lub nie rozszerzono wspólności w tym zakresie, wówczas znaki towarowe wchodzą w skład majątku osobistego.

Więcej na temat znaków towarowych w muzyce można przeczytać w artykułach: Coachella i Carchella – problem naruszeń praw do znaku towarowego , Spice Girls wypuszcza Merch z okazji 25 – lecia grupy – znaki towarowe , Miley Cyrus znakiem towarowym w Unii Europejskiej.

II. Produkcja muzyczna a majątek w małżeństwie

Produkcja muzyczna wchodzi w skład praw do fonogramów czyli tzw. praw producenckich.  Przysługują one, jak sama nazwa wskazuje, producentowi nagrania, czyli osobie, która je organizuje i finansuje. Prawa te, z braku odmiennych przepisów dotyczących majątkowych ustrojów małżeńskich, wchodzą w skład majątku małżeńskiego. Inaczej jest tylko wówczas, gdy przewiduje to umowa małżeńska.

Więcej na temat praw producenckich można przeczytać w artykule: Prawa autorskie do nagrania – komu przysługują? Czym są prawa autorskie, prawa wykonawcze i prawa producenta fonogramu?

Co więc wchodzi w skład majątku wspólnego i osobistego?

Majątek wspólny

Majątek osobisty

przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (m.in. wynagrodzenie za pracę).

przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej; przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił; prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków; prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (m.in. autorskie prawa osobiste); przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość; wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków; przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków; prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy; przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Co można zmienić na mocy umowy małżeńskiej?

Rozszerzenie majątku wspólnego

Rozszerzenie majątku osobistego

dozwolone z wyjątkiem: przedmiotów majątkowych, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny; praw majątkowych, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom; praw niezbywalnych, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie (m.in. autorskie prawa osobiste); wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; niewymagalnych jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

dozwolone bez ograniczeń (aż do rozdzielności majątkowej).

Co z podziałem majątku artysty po rozwodzie?

Zgodnie z polskim prawem, jeśli w małżeństwie istniała wspólność (ustawowa będąca podstawową formą ustroju małżeńskiego lub umowna), po rozwodzie (ustaniu wspólności majątkowej) następuje podział majątku. Dotyczy to jednak wyłącznie majątku wspólnego. Majątek osobisty (np. prawa autorskie do utworu muzycznego) nie podlega podziałowi. Można go zrobić umownie lub sądowo w procesie rozwodowym. W Polsce taka ugoda musi być uznana przez sąd za dopuszczalną. Z tego powodu nie może być sprzeczna z prawem, z zasadami współżycia społecznego albo mieć na celu obejścia prawa.

Podział majątku artysty po rozwodzie może dotyczyć całego majątku lub jego części. Prawo polskie umożliwia także ustalenie z ważnych powodów nierównych udziałów w majątku wspólnym. Wzajemne oskarżenia Nicole Young i Dr. Dre o wyrzucenie z domu, pobicie, przenoszenie aktywów w celu pozbawienia praw czy kradzież można byłoby raczej zaliczyć do „ważnych powodów”, co przy odpowiednich dowodach uzasadniałoby ustalenie nierównych udziałów. Przy ocenie trzeba jednak również wziąć pod uwagę nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Każdy z małżonków powinien także zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na osobisty. Nie dotyczy to jednak wydatków na przedmioty przynoszące dochód. Co więcej, mogą oni także żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynili z majątku osobistego na wspólny.

To, co stanie się z majątkiem artysty po rozwodzie jest zatem dość jednoznaczne. Podział obejmie wyłącznie majątek wspólny, natomiast zarówno tantiemy otrzymywane przez muzyków, jak i inne prawa przysługujące twórcom po rozwodzie nadal będą do nich należały. Więcej o prawie do tantiem można przeczytać w artykule: Ed Sheeran i „muzyczna emerytura”.

Rozwód Dr. Dre i odsunięcie prawników od sprawy

Z informacji medialnych wynika, że punktem zwrotnym w sprawie rozwodu Dr. Dre było doprowadzenie przez adwokat Nicole Young – Samanthę Spector do odsunięcia od sprawy prawników producenta muzycznego – Laury Wasser i Howarda Kinga. Powodem, dla którego tak się stało, były rzekome powiązania Laury Wasser z Dr. Dre i Nicole Young. Adwokat miała ich reprezentować przez cały okres trwania małżeństwa. Również ze względu na konflikt interesów od sprawy został odsunięty inny adwokat Dr. Dre – Howard King, który również miał być prawnikiem małżonków i to od czasu ich zaręczyn.

Co jednak najciekawsze, media poinformowały, że odsunięci prawnicy – Laura Wasser i Howard King zgodzili się zapłacić byłej żonie Dr. Dre po 50 tys. dolarów, aby zakończyć sprawę ewentualnych roszczeń. To pokazuje, jak ważne pozostają kwestie etyki zawodowej. Wybierając prawnika do poprowadzenia sprawy rozwodowej, warto zatem pamiętać o jego bezstronności i wcześniejszym braku zaangażowania w sprawy rozwodzącego się małżeństwa.

 

Dominik Światkowski